ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ

ΑΡΘΡΑ
ΤΗΣ ΣΟΦΙΑΣ ΒΙΔΑΛΗ

Οργανωμένο Έγκλημα: μια επισκόπηση

Η συζήτηση για το οργανωμένο έγκλημα απασχολεί τη δημοσιότητα και προβληματίζει τους πολίτες, κάθε φορά που συμβαίνει ένα περιστατικό ένοπλης ιδίως βίας. Το οργανωμένο έγκλημα είναι πρόβλημα που απασχολεί τις σύγχρονες κοινωνίες, ιδίως σε περιόδους μεγάλων κοινωνικών και οικονομικών αλλαγών. Δεν είναι επομένως ένα ζήτημα ιδιοσυγκρασίας και έφεσης στη βία. Το οργανωμένο έγκλημα είναι σχέσεις: είναι ένα φαινόμενο ανάπτυξης σχέσεων εξουσίας, εξυπηρετήσεων, παράνομων αγορών και οικονομίας που λειτουργούν παράλληλα με τις επίσημες αγορές και οικονομίες και συμβιώνουν με αυτές. Η ανάπτυξη συμμαχιών, η ωφελιμιστική αλληλεγγύη, η ανάπτυξη σχέσεων προστασίας, εχεμύθειας, αλλά και εξουσίας, η επίλυση προβλημάτων επιβίωσης, αλλά και η δημιουργία ενός άτυπου κώδικα κανόνων συναλλαγής, συμπεριφοράς και κυρίως βίαιων κυρώσεων, η συμβιωτική σχέση με τους νόμιμους επιχειρηματίες, τους πολιτικούς και εκπροσώπους των κρατικών μηχανισμών και η ανάπτυξη δικτύων παροχής υπηρεσιών που απαγορεύονται στη νόμιμη οικονομία (π.χ. το λαθρεμπόριο) ή που ελέγχονται  (π.χ. καζίνο, οίκοι ανοχής, χαρτοπαικτικές λέσχες, και γενικά οι οικονομίες αναψυχής) για να ξεπλένεται τα παράνομα έσοδα, αποτελούν ορισμένες μόνο από τις σχέσεις και τις επιχειρηματικές δραστηριότητες του οργανωμένου εγκλήματος διεθνώς.

Το οργανωμένο έγκλημα είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο που εμφανίζεται ιστορικά ως ένα παράλληλο με το νεωτερικό κράτος σύστημα εξουσίας, το οποίο άλλοτε συγκρούεται και άλλοτε συναλλάσσεται με αυτό (από τη πειρατεία έως τη ληστεία και τις παραστρατιωτικές ομάδες έως το λαθρεμπόριο ή τη δίωξη των ναρκωτικών και της παράνομης πορνείας). Αυτό το φαινόμενο δεν «χωράει» πάντα στο νομικό τύπο της εγκληματικής οργάνωσης (π.χ. το άρθρο 187 ΠΚ) που έχει επικρατήσει διεθνώς και αυτό συμβαίνει για πολλούς λόγους νομικούς και μη.  Επιπλέον, ο τύπος της εγκληματικής οργάνωσης σπανίως «αναγνωρίζεται» σε βάρος ομάδων των ελίτ εξουσίας, που μπορεί να συγκαλύπτουν ή να συνεργάζονται με τις παράνομες αγορές που προαναφέρθηκαν. Η «εγκληματική οργάνωση»  συνήθως σταματά στην πόρτα κάποιου μεγαλόσχημου επιχειρηματία ή πολιτικού. Τυπικό χαρακτηριστικό του σύγχρονου οργανωμένου εγκλήματος εξάλλου, είναι ότι χαρακτηρίζεται από ένα είδος κοινωνικού διαχωρισμού, που απαντά και στην υπόλοιπη κοινωνία: τα μέλη που έρχονται από τα πλέον εξαθλιωμένα στρώματα είναι αναλώσιμα και είναι αυτά που συλλαμβάνονται, ενώ οι χρηματοδότες και όσοι ελέγχουν την οργάνωση μένουν κατά κανόνα στο απυρόβλητο. Στην πραγματικότητα το οργανωμένο έγκλημα είναι μια στρατιωτικοποιημένη παρασιτική πραγματικότητα, που όμως αποφέρει κέρδη και λύνει προβλήματα.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό του Ο.Ε. είναι, ότι οι κυβερνήσεις θεωρούν συχνά ότι πρόκειται για ένα φαινόμενο που εισάγεται από το εξωτερικό της χώρας. Αυτή είναι  η περίπτωση των ΗΠΑ αλλά και της Ελλάδας. Στη χώρα μας η ανάπτυξη του οργανωμένου εγκλήματος έχει συστηματικά συσχετισθεί με το trafficking, αλλά όχι π.χ. με τις εκβιάσεις και την προστασία στις οικονομίες αναψυχής κλπ. Έτσι, εκτός του ότι μοιάζουν ανεξήγητα όλα αυτά τα συμβόλαια θανάτου που συμβαίνουν εδώ και χρόνια, ταυτόχρονα, υποβαθμίζεται η αξία που έχει η κατανόηση των αιτίων που οδήγησαν όλους αυτούς τους  νέους κυρίως ανθρώπους να παίρνουν τα όπλα και σκοτώνουν ο ένας τον άλλο. Από τη δολοφονία Καλαποθαράκου έως τη δολοφονία Σκαφτούρου αυτό που απασχολεί είναι η τεχνική πλευρά των πραγμάτων, θεωρείται περίπου ότι πρόκειται για έναν άλλο κόσμο, αλλά δεν έχουμε καν θέσει το ερώτημα, για ποιο λόγο, πως και σε ποιες συνθήκες, όλοι αυτοί ενεπλάκησαν με την παρανομία, ούτε βέβαια αν είναι όντως αυτό μόνο το οργανωμένο έγκλημα στην Ελλάδα. Αντίθετα, με μεγάλη ευκολία, όπως δείχνουν επιστημονικές έρευνες στη νομολογία, χαρακτηρίζεται ως εγκληματική οργάνωση ή κάθε μικρο-συμμορία. Ταυτόχρονα, το ενδιαφέρον της Πολιτείας για την ποινική τυποποίηση των εγκληματικών οργανώσεων, για χρόνια εστίασε σχεδόν αποκλειστικά στις τρομοκρατικές οργανώσεις, αφήνοντας στο απυρόβλητο το κοινό οργανωμένο έγκλημα αλλά και νεοναζιστικές οργανώσεις, που οικειοποιήθηκαν πρακτικές «κλασσικού» οργανωμένου εγκλήματος.

Κατόπιν τούτων, σήμερα πλέον η Πολιτεία πρέπει να «αποδείξει» αν υπάρχει η βούληση αντιμετώπισης του φαινομένου του οργανωμένου εγκλήματος. Αντί να χάνουμε χρόνο σε επιδείξεις πυγμής μέσω των φυλακών υψίστης ασφάλειας και μεγάλης διάρκειας ποινών, είναι ανάγκη να υπερβούμε τη στενή αντίληψη περί αξιολόγησης κινδύνου και τεχνικής αποτελεσματικότητας, να κατανοήσουμε τις κοινωνικές και οικονομικές σχέσεις που το παράγουν μέσα στην ελληνική κοινωνία και μέσα στους θεσμούς, οι οποίες ταυτόχρονα εξουδετερώνουν κάθε δυνατότητα ουσιαστικής παρέμβασης. Δηλαδή να στραφούμε και στην πρόληψη.

Η Σοφία Βιδάλη είναι Καθηγήτρια Εγκληματολογίας και Αντεγκληματικής Πολιτικής. Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο

Εάν θέλετε κάθε πρωί το ενημερωτικό δελτίο του KReport στο email σας και πρόσβαση σε όλο το περιεχόμενό μας, κάντε μια δοκιμαστική συνδρομή!