Ο Μωυσής Ελισάφ ανήκει σε κείνους που αν και λίγοι κατάφεραν μια επανάσταση. Γεννήθηκε δέκα χρόνια μετά από εκείνη την τραγική νύχτα, του 1944, στην πατρίδα του στα Γιάννενα. Τότε που οι 1790 Εβραίοι των Ιωαννίνων στοιβάχτηκαν σε τρένο προς Λάρισα κι από κει στη Γερμανία. Ελάχιστοι επέζησαν ακόμη λιγότεροι επέστρεψαν.
Για περισσότερα από 40 χρόνια από τότε οι έλληνες εβραίοι ξεχάστηκαν. Το πρώτο μνημείο αναγέρθηκε μόλις το 1988 στη Λάρισα, στα Γιάννενα το 1995, ενώ είναι γνωστές οι έως αρκετά πρόσφατα βεβηλώσεις του μνημείου στη Θεσσαλονίκη.
Ούτε η Ιστορία δεν άφησε χώρο στους Έλληνες Εβραίους. Η Δεξιά δεν τους χρειαζόταν, η Αριστερά είχε ακόμη ανοιχτούς λογαριασμούς με τον Εμφύλιο.
Μέχρι που ήρθε εκείνη η μαγική εποχή της Μεταπολίτευσης. Νέες γενιές ιστορικών κι ερευνητών απογαλακτισμένοι από τα εμφυλιοπολεμικά χρόνια ανοίγουν νέα κεφάλαια. Ένα από αυτά αφορούσε τους Έλληνες Εβραίους – που μέχρι τότε υπήρχαν μόνο σε λιγοστά μυθιστορήματα και σε κάμποσα συνωμοσιολογικά πονήματα. Ποιοι ήταν; Πάμπλουτοι Σάιλοκ ή φτωχοδιάβολοι της Federation; Πώς (παρα)δόθηκαν στους Γερμανούς, πώς εξοντώθηκαν;
Το μαχαίρι έφθασε ακόμη πιο βαθειά στο κόκαλο: Τι βρήκαν πίσω όταν οι ελάχιστοι επέστρεψαν; Γιατί ουδέποτε αποδόθηκαν τα σπίτια τους και οι περιουσίες τους; Ποιοι κέρδισαν από την αιχμαλωσία και την εξόντωσή τους; Γιατί δεν τιμωρήθηκαν ο Μέρτεν, ο Μπλούμε και οι άλλοι γερμανοί υπεύθυνοι;
Ήταν μια άνοιξη στην ελληνική ιστοριογραφία που προκάλεσε μια αναίμακτη επανάσταση. Φραγκίσκη Αμπταζοπούλου, Ρένα Μόλχο, Οντέτ Βαρόν Βασάρ, Ιάκωβος Σιμπή, Μαρκ Μαζάουερ και άλλοι ερευνούν, αναζητούν, συνθέτουν την ιστορία των Ελλήνων Εβραίων και τη φέρνουν στο δημόσιο λόγο. Είναι η αποκατάσταση τους στη μνήμη, είναι νίκη επί της λήθης που είχε επιβληθεί τις προηγούμενες δεκαετίες. Δειλά-δειλά, από τα μέσα του ’90 η άγνωστη κοινότητα των Ελλήνων Εβραίων και η εξόντωσή τους μπαίνει και στα σχολεία. Ακόμη και η σεφαρδίτικη μουσική παράδοση αναβιώνει, ενώ δυναμικό παρών δίνει και η ελληνική λογοτεχνία της Μεταπολίτευσης.
Δεν είναι πολλοί όσοι εντόπισαν, ανέδειξαν κι έφεραν πίσω αυτό το κομμάτι ταυτότητας της σύγχρονης Ελλάδας. Έκαναν όμως, συνεχίζουν, κάτι σπουδαίο: Βάζουν κόκκινες γραμμές στα νέα ρεύματα αναθεωρητισμού και βαρβαρότητας. Αποτελούν κομμάτι της τόσο παρεξηγημένης αλλά μάλλον αναγκαίας πολιτικής ορθότητας –ιδίως όταν το αντίβαρο είναι η δύναμη της φωνής ή η επιβολή ή το ψέμα.
Μια επανάσταση λίγων που ωφέλησε και ωφελεί πολλούς. Ανάμεσά τους ήταν κι ο Μωυσής Ελισάφ από το δικό του πεδίο. Μετείχε στα συλλογικά κελεύσματα της γενιάς του, προσέφερε ως ονομαστός γιατρός, άλλαξε την πόλη του -15.000 Ισραηλινοί επισκέπτονται κάθε χρόνο τα Γιάννενα- και τιμήθηκε με τη δημαρχία . Ίσως, ο πρώτος ελληνοεβραίος σε δημόσιο αξίωμα που μίλησε ανοιχτά για την εβραϊκότητά του. Κομμάτι κι αυτός μίας επανάστασης των λίγων.
