Ο πόλεμος της Ουκρανίας απεκάλυψε την κρίσιμη εξάρτηση της Ευρώπης από τις εισαγωγές ορυκτών καυσίμων. Αυτός είναι και ο λόγος που τα κράτη μέλη της ΕΕ συζητούν για τα απαραίτητα βήματα που απαιτούνται για να σπάσουν την εξάρτησή τους από τα ορυκτά καύσιμα. Μπορεί να φαντάζει κάτι το μακρινό για τη σημερινή δυσβάστακτη εξάρτηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα, αλλά δεν παύουν τα σημαντικά και μέχρι σήμερα υποβαθμισμένα πλεονεκτήματα της βιοενέργειας να αποτελούν καθοριστικό παράγοντα στην πορεία για ενεργειακή ασφάλεια, σε ένα μέλλον χωρίς ορυκτά καύσιμα. Και αυτό δεν πρέπει να αγνοηθεί, ιδιαίτερα στις σημερινές δύσκολες ενεργειακές συνθήκες που αντιμετωπίζει η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Για την επίτευξη του στόχου της απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα, η εξοικονόμηση ενέργειας και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αποτελούν μέχρι σήμερα τα βασικά εργαλεία, με την ηλιακή και αιολική ενέργεια και το υδρογόνο να βρίσκονται στο επίκεντρο των προσπαθειών για βιώσιμη ενεργειακή ανεξαρτησία και ενεργειακή ασφάλεια. Δυστυχώς, όμως, ελάχιστη προσοχή έχει δοθεί μέχρι σήμερα στο παγκόσμιο δυναμικό της βιοενέργειας από βιώσιμη βιομάζα –και κακώς. Διότι χωρίς βιοενέργεια, τα επείγοντα βήματα για μεγαλύτερη ενεργειακή ασφάλεια και κλιματική ουδετερότητα, χωρίς ορυκτά καύσιμα, δεν θα επιτύχουν. Χωρίς υπερβολή η βιοενέργεια αποτελεί τον παραγνωρισμένο γίγαντα της ενεργειακής μετάβασης.
Στο επίκεντρο της βιοενέργειας βρίσκονται τρεις κύριες προοπτικές:
Προοπτική 1: Αξιοποίηση του τεράστιου δυναμικού παραγωγής ενέργειας από βιώσιμη βιομάζα
Η βιοενέργεια αποτελεί ένα σημαντικό και ουσιαστικό μέρος της παγκόσμιας και ευρωπαϊκής ενεργειακής ασφάλειας. Πιο συγκεκριμένα:
Ωστόσο, η βιοενέργεια βρίσκεται στη σκιά της ηλιακής και αιολικής ενέργειας, με αποτέλεσμα να αδικείται η παγκόσμια σημασία της. Μόνο με επέκταση της βιώσιμης βιοενέργειας – επιπλέον της εξοικονόμησης ενέργειας και ισχυρής ανάπτυξης άλλων μορφών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας – θα μπορέσει η παγκόσμια κοινότητα να καλύψει την αυξανόμενη ζήτηση για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και επίσης να επιτύχει περισσότερη (εθνική) ενεργειακή ανεξαρτησία. Είναι απαραίτητο να:
Προοπτική 2: Παραγωγή θερμότητας μέσω βιοενέργειας- ο παραγνωρισμένος γίγαντας
Η παραγωγή θερμότητας (για κτίρια και βιομηχανικές διεργασίες) αντιπροσωπεύει άνω του 50% της παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας και μέχρι σήμερα, εξακολουθεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από ορυκτά καύσιμα όπως πετρέλαιο, φυσικό αέριο ή άνθρακας. Η απομάκρυνση από ορυκτές πηγές στην παραγωγή θερμότητας αποτελεί σημαντικό παράγοντα στην πορεία απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα. Το γεγονός αυτό υποτιμάται σε μεγάλο βαθμό επειδή η προσοχή των υπευθύνων χάραξης πολιτικής και του κοινού είναι περισσότερο προσανατολισμένη στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από άλλες ανανεώσιμες πηγές (ηλιακή και αιολική ενέργεια) οι οποίες μπορούν να παίξουν πρωταγωνιστικό ρόλο.
Για την παραγωγή θερμότητας, η βιομάζα αποτελεί μέχρι σήμερα τη σημαντικότερη ανανεώσιμη πηγή ενέργειας. Περιλαμβάνει την παροχή θερμότητας από στερεά, υγρά και αέρια καύσιμα και το βιογενές κλάσμα των αποβλήτων. Ένα μεγάλο ποσοστό της θερμότητας που βασίζεται σε βιομάζα ήδη παράγεται από υπολειμματικά υλικά και πράσινα απορρίμματα.
Η βιομάζα μπορεί να αποθηκευτεί οικονομικά σε μεγαλύτερη κλίμακα (αποθήκευση ροκανιδιών ή πέλλετ, αποθήκευση βιομεθανίου, αποθήκευση υγρών βιοκαυσίμων) και μπορεί να χρησιμοποιηθεί με στοχευμένο τρόπο. Μπορεί, επίσης, να παρέχει θερμότητα σε υψηλό θερμοκρασιακό επίπεδο χωρίς πρόσθετη δαπανηρή τεχνολογία.
Στο πλαίσιο αυτό είναι αναγκαίο να:
Χωρίς καμιά υπερβολή, η βιοενέργεια είναι ο αγνοημένος γίγαντας της ενεργειακής μετάβασης – ιδιαίτερα για ανανεώσιμες πηγές θερμότητας – και, λόγω των μεγάλων δυνατοτήτων για απεξάρτηση από τον άνθρακα, αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την ενεργειακή ασφάλεια.
Προοπτική 3: Συνδυασμός της παραγωγής ανανεώσιμης ενέργειας με απόσπαση CO2 από την ατμόσφαιρα.
Για να σταθεροποιηθούν οι παγκόσμιες θερμοκρασίες κατά τις επόμενες δεκαετίες, είναι αναγκαία (και όχι απλά μια επιλογή) η απομάκρυνση από την ατμόσφαιρα του διοξειδίου του άνθρακα (CO2), οι λεγόμενες “αρνητικές εκπομπές” (negative emissions).
Ενα από τα κύρια μονοπάτια αρνητικών εκπομπών είναι το σύστημα “BECCS”, δηλ. Βιοενέργεια με δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα (Bioenergy with Carbon Capture and Storage). Σύμφωνα με την τεχνολογία αυτή το διοξείδιο του άνθρακα (CO2) που παρήχθη κατά τη διαδικασία – το οποίο αρχικά απορροφάται από την ατμόσφαιρα κατά τη διάρκεια ανάπτυξης του φυτού- δεν απελευθερώνεται ξανά προς την ατμόσφαιρα, αλλά δεσμεύεται και αποθηκεύεται υπόγεια. Με αυτόν τον τρόπο η τεχνολογία BECCS συνδυάζει την παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας με αρνητικές εκπομπές.
Στο πλαίσιο αυτό είναι αναγκαίο να:
Η Αξιοποίηση της Βιομάζας στην Ελλάδα
Στη σημερινή εξαιρετικά κρίσιμη ενεργειακή κατάσταση στην Ευρώπη, το ζήτημα της αξιοποίησης βιοενέργειας και γενικότερα της βιομάζας στη χώρα μας αποτελεί μια δύσκολη μα συνάμα επίκαιρη πρόκληση. Η χώρα μας, παρά το γεγονός ότι διαθέτει σε ικανοποιητικό βαθμό διάσπαρτο και ανεκμετάλλευτο πλούτο φυτικής παραγωγής, εν τούτοις είναι πλήρως εξαρτημένη όχι μόνο από εισαγόμενες ορυκτές ενεργειακές πρώτες ύλες, αλλά και από εισαγόμενα τελικά και ενδιάμεσα χημικά προϊόντα που καλύπτουν ευρύ φάσμα της οικονομικής μας δραστηριότητας.
Στο πλαίσιο αυτό διαμορφώνονται τρία κρίσιμα ερωτήματα:
Είναι κρίμα σημαντικές επιστημονικές αλλά και παραγωγικές δυνατότητες που υπάρχουν να χάνονται μέσα στη γενικότερη απαξίωση που έχει κυριαρχήσει τις τελευταίες δεκαετίες και ιδιαίτερα σήμερα με την καταιγιστική και απροσδιόριστης διάρκειας ενεργειακή κρίση.
Οι σημερινές κρίσιμες συνθήκες απαιτούν μια πραγματικά επαναστατική ανασύνταξη των δυνατοτήτων που διαθέτουμε ως χώρα, έτσι ώστε να μπορέσουν να διαμορφωθούν συνθήκες ουσιαστικής ενεργειακής απεξάρτησης, σε μια πορεία προς καθαρές μηδενικές εκπομπές.
Ο ρόλος του ευρύτερου κρατικού τομέα είναι κρίσιμος, αφού είναι εκείνος που θα πρέπει να προχωρήσει σε σημαντικές επενδύσεις σε έρευνα και ανάπτυξη (R&D), σε υποδομή προμήθειας και διανομής καθώς επίσης και σε δυναμικότητα μετατροπής, ενώ συγχρόνως θα πρέπει με προσοχή να ρυθμίσει την όλη διαδικασία υλοποίησης διασφαλίζοντας την ασφάλεια της τροφικής αλυσίδας και αποφεύγοντας αλλαγές στις χρήσεις γης.
Η εμπλοκή του ευρύτερου δημόσιου τομέα αποτελεί προϋπόθεση για τη διασφάλιση της βιώσιμης ανάπτυξης με τρόπο που να είναι συμβατός με όσο το δυνατόν υψηλότερες περιβαλλοντικές και κοινωνικές προδιαγραφές. Χωρίς τις τελευταίες αυτές προϋποθέσεις, είναι δύσκολο να διασφαλιστεί η αναγκαία ευρύτατη κοινωνική συναίνεση.
Αλλά και οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται στο χώρο των ορυκτών καυσίμων (πρώτη ύλη και καύσιμα) θα πρέπει να αναπτύξουν στρατηγικές υποκατάστασης αυτών, διερευνώντας νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες που δημιουργούνται από καινοτομικές τεχνολογίες μετατροπής και νέες καινοτόμες χημικές ενώσεις. Οι εμπλεκόμενοι στη λιανική πώληση και οι καταναλωτές θα πρέπει να μάθουν περισσότερα για τα οφέλη που προσφέρουν τα βιοπροϊόντα, τόσο από πλευράς περιβαλλοντικής βιωσιμότητας όσο και από πλευράς επιχειρηματικών ευκαιριών.
Τα σημερινά και πολύπλοκα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η χώρα μας απαιτούν την πανστρατιά όλων των κοινωνικών δυνάμεων που πιστεύουν σε μια δημιουργική Ελλάδα, απαλλαγμένη από τον καιροσκοπισμό, την προχειρότητα και τον καταστροφικό κομματισμό. Απαιτείται δράση σε ευρύτερο και περισσότερο ολιστικό επίπεδο για να δοθούν λύσεις οι οποίες θα βασίζονται στη συνεργασία ανάμεσα στην κοινωνία των πολιτών, την κυβέρνηση και τον επιχειρηματικό κόσμο.
Πρώτο και σημαντικό βήμα που πρέπει να γίνει άμεσα προς την κατεύθυνση αυτή είναι η δημιουργία από το υπουργείο Παραγωγικής Ανασυγκρότησης Συμβουλευτικής Επιτροπής Βιομάζας (με την ονομασία «Τεχνική Συμβουλευτική Επιτροπή Έρευνας και Βιώσιμης Ανάπτυξης Βιομάζας»), στην οποία θα πρέπει να συμμετάσχουν ειδικοί επιστήμονες από πανεπιστημιακά και ερευνητικά ιδρύματα που δραστηριοποιούνται στον ευρύτερο χώρο βιομάζας και βιολογικών διεργασιών, καθώς επίσης και αντιπρόσωποι βιομηχανιών που δραστηριοποιούνται στη χώρα μας σε θέματα ενέργειας, χημικών και βιολογικών προϊόντων και αντιπρόσωποι παραγωγής βασικών γεωργικών προϊόντων (επισυνάπτεται ως παράρτημα σχετικό λεπτομερές σχέδιο).
Κύριο αντικείμενο της επιτελικής αυτής ομάδας θα πρέπει να είναι η εξέταση της ερευνητικής προσπάθειας που γίνεται παγκοσμίως και η διερεύνηση μεθόδων και τρόπων ώστε η χώρα μας να μπορέσει να αξιοποιήσει, στο μέγιστο και δυνατό βαθμό, πρόσφατες τεχνολογικές και επιστημονικές προόδους, έτσι ώστε να διαμορφωθεί λεπτομερές και ρεαλιστικό για την Ελλάδα, στρατηγικό σχέδιο στόχων για την επόμενη εικοσαετία σχετικά με τις δυνατότητες αξιοποίησης του δυναμικού βιομάζας που υπάρχει διάσπαρτο και αναξιοποίητο στην Ελλάδα (σε όλες τις μορφές του). Δηλαδή, η ανάπτυξη ενός Οράματος για Βιοενέργεια και Βιοπροϊόντα στη χώρας μας και η διαμόρφωση ενός Οδικού Χάρτη ανάπτυξης βιοενέργειας και βιοπροϊόντων, με σκοπό τον προσδιορισμό ενός συνόλου επιτεύξιμων ποσοτικών στόχων και διαμόρφωσης μιας στρατηγικής Έρευνας και Ανάπτυξης (R&D), που θα καθιστά πραγματοποιήσιμους τους τεθέντες ποσοτικούς στόχους και θα δημιουργεί τις προϋποθέσεις για δημιουργία συμπλέγματος βιομηχανίας (στα πλαίσια των δυνατοτήτων του υπάρχοντος ανθρώπινου και φυτικού δυναμικού που διαθέτει η χώρα μας) παραγωγής βιοενέργειας, βιοκαυσίμων και βιοπροϊόντων, δηλαδή τη στοιχειοθέτηση δυνατοτήτων ανάπτυξης βιοικονομίας στη χώρα μας.
Δεν πρέπει η προώθηση επενδυτικών σχεδίων στο χώρο της βιοενέργειας να γίνει με αποσπασματικό και ευκαιριακό τρόπο, εγκρίνοντας τα όποια επενδυτικά σχέδια. Αποτελεί επιτακτική ανάγκη η διαμόρφωση στη χώρα μας ενός πολυετούς ρεαλιστικού Οδικού Χάρτη Βιοενέργειας και Βιοπροϊόντων, με κριτήρια βιωσιμότητας και εγκατάστασης μονάδων, ο οποίος και θα αποτελέσει σημείο αναφοράς για τη βιομηχανία, την πανεπιστημιακή κοινότητα, και άλλους εμπλεκόμενους στον ευρύτερο χώρο παραγωγής φορείς, έτσι ώστε να μπορούν να υλοποιηθούν τα αναγκαία βήματα για την επίτευξη των στόχων του Οράματος.
Με τον Οδικό Χάρτη θα προσδιορίζεται συγκεκριμένη στρατηγική μέτρων και πολιτικών που θα πρέπει να λαμβάνονται από την εκάστοτε πολιτική ηγεσία, Πιο συγκεκριμένα θα προσδιορίζονται τα αναγκαία μέτρα που πρέπει να ληφθούν για την έρευνα και την προώθηση τεχνολογιών βιομάζας, έτσι ώστε να καθίσταται δυνατή η δημιουργία μιας οικονομικά και περιβαλλοντικά βιώσιμης παραγωγής, βασισμένης στο μεγαλύτερο βαθμό στη βιομάζα.
Σε μια τέτοια συντονισμένη προσπάθεια θα πρέπει να περιγραφούν σειρά βασικών στοιχείων τα οποία θα συμβάλλουν στην ανάπτυξη της ελληνικής βιοοικονομίας, αξιοποιώντας πληροφορίες από το δημόσιο τομέα, τη βιομηχανία και την κοινωνία.
Ενδεικτικά αναφέρονται (και όχι μόνο) ορισμένα βασικά στοιχεία πληροφόρησης, όπως:
Θα πρέπει να τονιστεί ότι οι παραπάνω προτάσεις δεν θα πρέπει να αναστείλουν τις άμεσες ενέργειες και μέτρα για την αντιμετώπιση της σημερινής εξαιρετικά πολυσύνθετης ενεργειακής κρίσης για την Ευρώπη. Αντίθετα επιβεβαιώνουν έναν πάγιο και καθοριστικό κανόνα: Η ουσιαστική αντιμετώπιση μιας μεγάλης κρίσης απαιτεί όχι μόνο άμεσα αλλά και μακροπρόθεσμα μέτρα και η ορθολογική αξιοποίηση της βιομάζας αποτελεί σήμερα τον απαραίτητο δομικό λίθο για μια μακροχρόνια ενεργειακή απεξάρτηση προς μια πορεία καθαρών μηδενικών εκπομπών.