Η υποχρέωση αυτεπάγγελτης παρέμβασης εκ μέρους των ανεξάρτητων αρχών προκειμένου να αποτρέψουν την περαιτέρω αποσταθεροποίηση των διακυβευμάτων που εμπίπτουν στην αρμοδιότητά τους ή να αποκαταστήσουν την ήδη διασαλευθείσα τάξη, συνιστά ίσως την κορυφαία εγγυητική λειτουργία τους. Η εξ ιδίων πρωτοβουλία με άλλα λόγια, για παρέμβαση επί του πεδίου, συνιστά τεκμήριο της έργω λειτουργίας των αρχών ως θεσμικών αντιβάρων, κατά τη δικαιοκρατική τάξη και τις αρχές της αποτελεσματικής προστασίας των ατομικών δικαιωμάτων.
Ήδη εκ της καταστατικής τους αποστολής, οι ανεξάρτητες αρχές συνδέονται συχνά με την εποπτεία θεματικών ενοτήτων, υψηλής τεχνοκρατικής εξειδίκευσης. Η κυρίαρχη πολιτεία μεριμνώντας για τις περιπτώσεις ενδεχόμενης υπέρβασης ή παραβίασης της νομιμότητας σε κρίσιμους τομείς, προσβλέπει στα οξυμένα αντανακλαστικά των αρχών ως εμπειρογνωμόνων εγνωσμένου κύρους.
Αυτή ακριβώς είναι η περίπτωση και της Αρχής Διασφάλισης Απορρήτου των Επικοινωνιών (εφεξής: ΑΔΑΕ), της οποίας η καθ’ ύλην αρμοδιότητα εκτείνεται σε πεδία που ορίζονται από τεχνολογίες αιχμής και περιλαμβάνουν κάθε μορφή επικοινωνίας – έως και τις πιο προωθημένες μέσω εφαρμογών.
Δεδομένου ότι η διασφάλιση του επικοινωνιακού απορρήτου ως συνιστώσας του δικαιώματος στην προστασία του ιδιωτικού βίου αποτελεί την εκ του Συντάγματος αποστολή της Αρχής, είναι αυτονόητο ότι η αρμοδιότητα της τελευταίας δεν εξαντλείται στον χειρισμό ατομικών αναφορών. Όπερ, η ανεξάρτητη αρχή οφείλει να παρεμβαίνει αυτοκλήτως κάθε φορά που περιέρχεται - από οποιαδήποτε πηγή- σε γνώση της, πληροφορία σχετική με γεγονός που συνιστά ρωγμή ή έστω διακινδύνευση στη συνταγματικής περιωπής προστασία του δικαιώματος.
Ειδικότερα, κάθε απόκλιση από το πλαίσιο που προδιαγράφεται στο Σύνταγμα και στον σχετικό εκτελεστικό νόμο ως προς τη διαδικασία άρσης του απορρήτου για λόγους εθνικής ασφάλειας ή για τη διακρίβωση ιδιαιτέρως σοβαρών εγκλημάτων, συνιστά λόγο παρέμβασης της Αρχής τόσο κατά τη διερεύνηση ατομικής αναφοράς, όσο και αυτεπαγγέλτως. Η αυτεπάγγελτη αρμοδιότητα άλλωστε, πέραν της ρητής κατοχύρωσής της στον ιδρυτικό νόμο της Αρχής, ενισχύεται ερμηνευτικά ως υποχρέωση και από την επιτατική διατύπωση του Συντάγματος περί του «απολύτως απαραβιάστ[ου]» χαρακτήρα του δικαιώματος.
Είναι αυτονόητο ότι η υποχρέωση αυτεπάγγελτης παρέμβασης καθόλου δεν πρέπει να συγχέεται με τα ζητήματα γνωστοποίησης του μέτρου. Επ’ αυτών, ειδικά για τις αφορώσες την εθνική ασφάλεια άρσεις, θυμίζουμε ότι η σχετική αρμοδιότητα δεν ασκείται πλέον από την ΑΔΑΕ. Σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στον πρόσφατο νόμο, επί του αιτήματος αποφαίνεται εφεξής τριμελές όργανο αποτελούμενο από τους δύο εισαγγελείς που συνέπραξαν στη λήψη του μέτρου, καθώς επίσης και από τον πρόεδρο της Αρχής.
Ο προσδιορισμός των ζητημάτων περί των οποίων η ΑΔΑΕ οφείλει να παρέμβει αυτεπαγγέλτως εναπόκειται ασφαλώς στην κυριαρχική κρίση της Αρχής, κατά την ενάσκηση της διακριτικής της ευχέρειας, με απαρέγκλιτο πάντα κριτήριο τη θεραπεία του δημοσίου συμφέροντος.
Η εκ του εγχώριου Τύπου πληροφόρησή μας τις τελευταίες εβδομάδες σχετικά με την παραβίαση του επικοινωνιακού απορρήτου προσώπων δραστηριοποιούμενων στη δημόσια σφαίρα, όπως για παράδειγμα βουλευτών, ευρωβουλευτών, κυβερνητικών και αντιπολιτευόμενων στελεχών, δημοσιογράφων, αξιωματούχων του στρατού και ούτω καθεξής, συνιστά κατ’ εξοχήν περίπτωση, όπου επιτάσσεται η ανάληψη πρωτοβουλίας εκ μέρους της Αρχής. Και τούτο διότι πρόκειται για δημόσιους λειτουργούς, η άσκηση αρμοδιοτήτων εκ μέρους των οποίων συνάπτεται ευθέως με την εύρυθμη λειτουργία του πολιτεύματος και την ποιότητα της δημοκρατίας καθαυτής. Επιβάλλεται κατά συνέπεια, η παρέμβαση της ανεξάρτητης αρχής ως αποκλειστικά αρμόδιας είτε για να διασκεδαστεί η ενδεχόμενη παραπληροφόρηση, είτε για να διερευνηθεί η καταστρατήγηση της συνταγματικώς προβλεπόμενης διαδικασίας. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η αναμόχλευση ανεπιβεβαίωτων πληροφοριών περί κατάχρησης εξουσίας τραυματίζει την ακεραιότητα των θεσμών και υποβαθμίζει τον δημόσιο διάλογο ζημιώνοντας συνολικά την υπόθεση του κράτους δικαίου.
Οι πληροφορίες βεβαίως που περιέρχονται σε γνώση της Αρχής, κατόπιν αυτεπάγγελτων ελέγχων δεν προορίζονται προς γνωστοποίηση στον καθ’ ου το μέτρο, εφόσον τέτοιο αίτημα δεν έχει υποβληθεί εκ μέρους του ιδίου ή δεν πληρούνται οι λοιπές προϋποθέσεις του νόμου. Πρόκειται οπωσδήποτε όμως, για πληροφορίες που η Αρχή διά του Προέδρου της οφείλει να περιλάβει στο περιεχόμενο της ειδικότερης ενημέρωσης περί άρσης του απορρήτου που προβλέπει ο νόμος για τον Πρόεδρο της Βουλής, τους αρχηγούς των εκπροσωπούμενων στη Βουλή κομμάτων και τον Υπουργό Δικαιοσύνης. Και το πλέον φυσικό forum για μια τέτοια διαδικασία μοιάζει να είναι η Επιτροπή Θεσμών και Διαφάνειας – το κατά νόμο αρμόδιο κοινοβουλευτικό όργανο ενώπιον του οποίου λογοδοτεί η Αρχή.
Η προϋπόθεση δηλαδή, για προηγούμενη υποβολή αιτήματος ενημέρωσης εκ μέρους των θιγόμενων υποχωρεί ενόψει της προτεραιότητας για διαφάνεια εντός της δημοκρατικής κοινωνίας. Προκειμένου να γίνει σεβαστή ωστόσο, η αντίστροφη όψη του δικαιώματος γνωστοποίησης και η προστασία του φερόμενου ως θιγόμενου, καθώς δεν τεκμαίρεται από πουθενά η επιθυμία του τελευταίου να λάβει γνώση της πληροφορίας, ορθότερη θα ήταν η σύγκληση της κοινοβουλευτικής επιτροπής σε μυστική συνεδρίαση. Η παραβίαση του καθήκοντος εχεμύθειας που καταγράφεται συχνά εκ μέρους των μελών της επιτροπής, όσο κι αν απομειώνει το κύρος της διαδικασίας, είναι εντελώς διαφορετικό ζήτημα - και οπωσδήποτε άλλης φύσεως πρόβλημα.
Σε κάθε δε περίπτωση, τα θέματα απορρήτου για τα οποία ο πρόεδρος της ΑΔΑΕ κατά την ειδικότερη πρόβλεψη και του νέου νόμου, ενημερώνει τους προαναφερόμενους θεσμικούς παράγοντες, δε μπορεί να συμπίπτουν με το περιεχόμενο της έκθεσης πεπραγμένων που αποτελεί το περιοδικώς λόγον διδόναι της Αρχής ενώπιον του κοινοβουλίου. Μια τέτοια ανάγνωση, καθιστά κενή περιεχομένου την ειδικότερη διάταξη που επιφυλάσσει διάφορη ενημέρωση προς εκείνα εκ των κορυφαίων πολιτειακών οργάνων που ρητώς απαριθμούνται στον νόμο.
Ακριβώς στο πλαίσιο μιας τέτοιας προνομιακής ενημέρωσης, κανείς δεν εμποδίζει εκείνους υπέρ των οποίων υφίσταται το δικαίωμα, να το ασκήσουν με δική τους πρωτοβουλία ενώπιον της ΑΔΑΕ. Εναπόκειται βεβαίως πάντα στη διακριτική ευχέρεια της Αρχής η αξιολόγηση της φύσης των ζητημάτων ως ευρύτερου ενδιαφέροντος, καθώς η άσκηση της σχετικής αρμοδιότητας συναρτάται αποκλειστικώς με την ικανοποίηση του δημοσίου συμφέροντος. Το γεγονός ότι στα καθ’ ημάς, ο δημόσιος διάλογος διεξάγεται εδώ και μήνες, με όρους πολεμικής αντιπαράθεσης, απολύτως χειραφετημένος από κάθε ποιότητα επιστημονικής νηφαλιότητας και πολιτικού πολιτισμού, δυσχεραίνει την ορθολογική ανάγνωση της νομοθετικής βούλησης υπό το ερμηνευτικό φως του Συντάγματος.
Η αναζήτηση consensus παραμένει ασφαλώς ζητούμενο, υπό την προϋπόθεση όμως ότι δεν εξαντλείται σε αβρόφρονες κοινωνικές παραινέσεις που απλώς διασώζουν τα προσχήματα των συμμετρικών αποστάσεων. Η άσκηση αρμοδιοτήτων εκ μέρους των άμεσων πολιτειακών οργάνων, προϋποθέτει θεσμική παρρησία και καθαρές θέσεις που υπερβαίνουν τους εφήμερους χρονισμούς. Υπό αυτή την έννοια, στο πλαίσιο του – έως και θεμιτού – πολιτικού παιγνίου, είναι αδιάφορες οι συνδηλώσεις ή παραδηλώσεις της αρμοδιότητας, τόσο όταν αφορούν τους ευκαιριακά ωφελούμενους, όσο και όταν πλήττουν τους συγκυριακά δυστροπούντες.
Μόνο η αταλάντευτη αναφορά στο Σύνταγμα και η προσήλωση στα δικαιοκρατικά προτάγματα νοείται ως γνώμονας δράσης των ανεξάρτητων οργάνων. Την εξαίρεση άλλωστε, στον κανόνα της εξίσωσης σιωπής – χρυσού είχε αυστηρά επισημάνει ο Αριστόβουλος Μάνεσης, του οποίου η ακροτελεύτια παρακαταθήκη, στη διάρκεια της ιερής εκείνης αποχαιρετιστήριας διδασκαλίας του υπενθύμιζε ότι «υπάρχουν περιπτώσεις που η σιωπή δεν είναι χρυσός, αλλά λίβανος και σμύρνα στην εξουσία των κρατούντων» …
Η Dr Αικατερίνα Παπανικολάου είναι Δικηγόρος, μέλος στην Αρχή Διασφάλισης Απορρήτου των Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ).
Οι απόψεις που διατυπώνονται στο παρόν κείμενο απηχούν προσωπικές επιστημονικές θέσεις της γράφουσας.
