Ήταν πριν έξι χρόνια, όταν ο Λουκάς Τσούκαλης κυκλοφορούσε ένα βιβλίο –
στην άμπωτη της παρ’ ολίγον διαλυτικής ευρωπαϊκής κρίσης χρέους, της
κυριαρχίας της λιτότητας και του τραντάγματος του ευρωπαϊκού εγχειρήματος
με το διαφαινόμενο Brexit, σε μια συγκυρία που έκανε την ίδια τη διατήρηση
της Ένωσης να φαίνεται λιγάκι σαν ευρωπαϊκό παράδοξο – με τίτλο
«Υπεράσπιση της Ευρώπης» (στις Εκδόσεις Παπαδόπουλος). Ένα βιβλίο
όπου, με σαφώς κατατεθειμένη φιλοευρωπαϊκή αν μη ευρωπαϊστική
τοποθέτηση, έθετε το – μη-ρητορικό! – ερώτημα αν και κατά πόσον «μπορεί
να σωθεί το Ευρωπαϊκό εγχείρημα». Και, σε περίπτωση καταφατικής
απάντησης, που ο ίδιος και έδινε και ευχόταν, «με ποια μορφή;».
Άλλωστε, δυο χρόνια νωρίτερα κυκλοφορούσε το «Η δυστυχής Ένωση»
(στου Πατάκη), το οποίο διαγίγνωσκε ότι «Η Ευρώπη χρειάζεται μια νέα
μεγάλη συμφωνία» αν ήταν να προχωρήσει….
Τώρα, μετά την έξοδο από τα επικίνδυνα νερά της ευρωπαϊκής κρίσης
χρέους, μετά και την αναμέτρηση με την πανδημία και την – εντέλει συνεκτική
– απάντηση στις οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας με το ένα-βήμα-
μπροστά που απετέλεσε η αμοιβαιοποίηση χρέους και το πρόγραμμα Next
Generation EU – ο Λ. Τσούκαλης επανέρχεται, αυτήν την φορά με κατάθεσή
του για «Ενηλικίωση της Ευρώπης» (κυκλοφόρησε στις Εκδόσεις
ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ σχεδόν ταυτόχρονα με την βασική εκδοχή του, «Europe’s
coming of age», στην Polity Press). Δεν κρύβει ο συγγραφέας ότι το
χειρόγραφό του επρόκειτο να παραδοθεί στον εκδότη τέλη Φεβρουαρίου,
όμως… λίγες μέρες πριν το deadline προέκυψε η Ρωσική εισβολή στην
Ουκρανία. Οπότε αναγκαστικά η ενηλικίωση για την οποία επεδίωκε να
μιλήσει προσέλαβε πολύ βαρύτερο περιεχόμενο: Προσέλευση της ΕΕ στην
νέα γεωπολιτική πραγματικότητα, αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης και
της συνακόλουθης πληθωριστικής πραγματικότητας… Ποιος είπε ότι οι
ενηλικιώσεις αποτελούν μόνο θετικές εμπειρίες;
Στο πιο πρόσφατο αυτό βιβλίο του Λ. Τσούκαλη, που υπό κάποιαν έννοια
αποτελεί μια συγκεφαλαίωση και συνάμα αυτοκριτική προσέγγιση στην δική
του πορεία ανακάλυψης και επεξήγησης (που στιγμές-στιγμές, γίνεται στάση
υπεράσπισης…) του ευρωπαϊκού εγχειρήματος, προτάσσεται μια
αφυπνιστική εισαγωγή. Τιτλοφορούμενη με ευθύτητα «Δήλωση προθέσεων»
οδηγεί τον συγγραφέα στην διαπίστωση ότι «κατά την διάρκεια περισσότερων
από επτά δεκαετιών, υπήρξαν πολλές επιτυχίες και αποτυχίες» όπου στις
πρώτες εντάσσει το ευρώ, στις δεύτερες το Brexit, με «συνολικό απολογισμό
πολύ θετικό», πλην παρευθύς κατατίθεται η διαπίστωση ότι «οι Ευρωπαίοι
έχουν χάσει τον ιεραποστολικό τους ζήλο, πράγμα που δεν είναι απαραίτητα
κακό». Η προσγείωση αυτή, δια γραφίδος Λουκά Τσούκαλη, από τον φορές-
φορές νεφελοβάμονα ευρωπαϊσμό που έχει μεγάλη πέραση στην ελληνική
δημόσια σκηνή, βοηθά περισσότερο τον αναγνώστη στο να παρακολουθήσει – στην συνέχεια – την περιδιάβαση σ’ εκείνο που ξετυλίγεται ως «ημερολόγιο ενός ταξιδιού στην Ευρώπη».
Ενός ταξιδιού που ο ίδιος έκανε ξεκινώντας από το Κολλέγιο της Ευρώπης
στην Bruges – φυτώριο του Ευρωπαϊσμού – για να συνεχίσει στην Οξφόρδη
όπου η διατριβή του ήθελε να προσεγγίσει «το νέο Ευρωπαϊκό
πολιτικοοικονομικό σύστημα που τότε βρισκόταν στα σκαριά», αν και
κατέληξε να γράψει «σε μια μοναχική πορεία» για την επιχειρούμενη ήδη την
δεκαετία του ΄70 νομισματική ενοποίηση. Κατέληξε έτσι ο Λ. Τσούκαλης
αφενός να βρεθεί προπομπός στην ανάλυση εκείνου που δυο δεκαετίες
αργότερα επέπρωτο να αποτελέσει τον λειτουργικό μηχανισμό του σκληρού
πυρήνα της ΕΕ – ΟΝΕ, Ευρωζώνη – αφετέρου όμως να έχει και έναν ρόλο
επεξήγησης «της Ευρώπης» στην Μεγάλη (τότε, ακόμη) Βρετανία αλλά και
των βρετανικών/αγγλοσαξωνικών αντανακλαστικών στην ηπειρωτική
Ευρώπη/ιδίως στο σύστημα των Βρυξελλών.
Αυτή η διαδρομή του, που εντέλει αποτελεί τον καμβά της «Ενηλικίωσης της
Ευρώπης», του δίνει πέντε δεκαετίες αργότερα την δυνατότητα να
υποστηρίξει – αναλυτικά και όχι συνθηματολογικά – πώς το ευρωπαϊκό
εγχείρημα εξελίχθηκε προσαρμοζόμενο στα δεδομένα που μεταβάλλονταν,
φορές-φορές εκμεταλλευόμενο τις κρίσεις κι άλλοτε αναδιπλούμενο. Αυτή
ακριβώς η διαδρομή, που ενσωματώνει ρεαλισμό και προσγείωση δίπλα στις
πιο ιδεαλιστικές αναζητήσεις, επιτρέπει στον Τσούκαλη να «δει» τις
αμφιθυμίες στην πορεία του ευρώ, να καταγράψει την ψηφιακή υστέρηση της
Ευρώπης ζητώντας αντίστιξη στην πράσινη πρωτοπορία της (έως ότου ήρθε
η ενεργειακή κρίση και επανήλθε και ο λιγνίτης στην Κεντρευρώπη και τα
πυρηνικά στην Γαλλία, με την ανώμαλη προσγείωση της διαβόητης
«ταξινομίας»).
Καταλήγει η ανάλυση του Λουκά Τσούκαλη , αφού περάσει από μια
προσέγγιση του ρόλου της ΕΕ ως προστατευτικού μηχανισμού («L’ Europe
qui protège») που όμως δεν χάνει από τα μάτια το ότι αναζητείται
εκείνος/εκείνα εναντίον των οποίων θα εξασφαλίζεται η προστασία – εδώ η
ρωσική εισβολή στην Ουκρανία προσφέρει ιδεώδη στόχο, αλλά και οι
λαϊκισμοί επιστρατεύονται ως αντίπαλοι – σε μια αγγλοσαξωνικής ειλικρίνειας
διερώτηση: «Ποιος χρειάζεται την Ευρώπη;» Κι από δίπλα: «Για ποιον
σκοπό;».
Την απάντηση δίνει ήδη η συνειδητοποίηση των μετακινουμένων τεκτονικών
πλακών του παγκόσμιου γεωπολιτικού συστήματος και οι ανεπίλυτες
συγκρούσεις που σοβούν – παλιν η διαταρακτική λειτουργία της Ρωσίας του
Πούτιν, όμως από δίπλα και η διεκδικητικότητα ρόλου από την Κίνα του Σι,
στο προσκήνιο – μπροστά σε Ευρωπαϊκά πολιτικά συστήματα «[που είναι]
τώρα πολύ πιο κατακερματισμένα και τα Κράτη μας λιγότερο κυβερνήσιμα».
Το – κατά Τσούκαλη – «παράξενο όχημα […] το οποίο έχει δοκιμαστεί σε
κακοτράχαλους δρόμους, δεν μοιάζει με κανένα άλλο στους δρόμους του
κόσμου [είναι] σίγουρα όχι φανταχτερό, μάλλον αργό και διόλου εύκολο στην
οδήγηση», καλείται πλέον είτε να κάνει «το επόμενο μεγάλο βήμα με από
κοινού διαχείριση της κυριαρχίας».
Αλλιώς, αν δηλαδή χαθεί η ευκαιρία ενηλικίωσης της Ευρώπης ως πολιτικής
οντότητας, θα καταλήξουν οι Ευρωπαίοι «να παρακολουθούν την Ιστορία να
τους προσπερνά». Η εντελώς καταληκτική φράση του Τσούκαλη, βέβαια,
είναι ακόμη πιο κασσανδρική: «Ακόμη χειρότερα, να βλέπουν την ειρήνη, την
δημοκρατία και τις θεμελιώδεις ελευθερίες τους να κινδυνεύουν». Χωρίς να
τον ακολουθήσει κανείς στην κατάληξή της – η οποία, αν διαβαστεί
κυριολεκτικά, παρουσιάζει την διατήρηση του σχήματος «ευρωπαϊκή
ενοποίηση» ως υπαρξιακή απαίτηση – η ανάλυση Τσούκαλη βοηθάει τον
πολιορκούμενο από ευρωπαϊκά αναγνώσματα πολίτη να τοποθετηθεί
μπροστά στις προκλήσεις ενός απαιτητικού μέλλοντος. Σε μια συζήτηση
ενηλίκων, προσπερνώντας νεανικούς ενθουσιασμούς αλλά και εύκολες
