Την προηγούμενη φορά που ο Αλέξης Τσίπρας είχε συναντήσει τον Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα, είχε ακούσει από τον συνομιλητή του μια συμβουλή: «Μη μιλάτε για την κρίση, να μιλάτε για τις λύσεις».
Ήταν Οκτώβριος του 2012. Ο Λούλα είχε ολοκληρώσει δύο θητείες ως πρόεδρος της Βραζιλίας κι είχε κατορθώσει να τελειώσει την θητεία του πιο δημοφιλής από ότι όταν την ξεκινούσε. Τα ποσοστά δημοτικότητάς του ξεπερνούσαν το 80%. Και τα σκάνδαλα των πετρελαίων δεν είχαν ακόμη ρίξει σκιές στην εικόνα του. Ο Αλέξης Τσίπρας, από την άλλη πλευρά είχε οδηγήσει το κόμμα του, μέσα στην κρίση και χάρις στην κρίση, από το 4,6% του 2009 στο 26,9% και σε θέση αξιωματικής αντιπολίτευσης, σε απόσταση τριών μόλις μονάδων από τον νικητή των εκλογών. Η νίκη του στις επόμενες εκλογές ήταν σχεδόν προεξοφλημένη, στην Αμερική πολλοί έγραφαν ήδη για τον «Έλληνα Λούλα» και στην Ευρώπη, ο ένας μετά τον άλλον, οι ισχυρότεροι παίκτες θα άρχιζαν να φλερτάρουν με την ιδέα ότι η εκλογική νίκη και η «εξημέρωση» του Τσίπρα ήταν ο μόνος τρόπος να επιβληθεί η μνημονιακή πειθαρχεία σε ένα δύστροπο και με πελατειακά ανακλαστικά ελληνικό πολιτικό σύστημα.
Σ’ εκείνες τις συνθήκες, η εμπειρία της Βραζιλίας είχε ένα χρήσιμο μάθημα να δώσει στην ελληνική πολιτική φιλοδοξία. Γιατί, όταν ο Λούλα κέρδιζε τις εκλογές, το 2002, η χώρα του βρισκόταν σε μια κατάσταση που είχε κάποιες μακρινές ομοιότητες με την Ελλάδα του 2012.
Η χρεοκοπία της Αργεντινής είχε παρασύρει και την Βραζιλία σε οικονομική δίνη. Τα μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα, η μηδενική ανάπτυξη και το υψηλό κόστος δανεισμού είχαν οδηγήσει την προηγούμενη κυβέρνηση, ξανά, στην πόρτα του ΔΝΤ, μετά από μια σειρά αποτυχημένα προγράμματα. Ένα μεγάλο δάνειο θα έσωζε την Βραζιλία από μια χρεοκοπία α-λα-αρχεντίνα, αλλά θα την δέσμευε σε ένα ακόμη κλασσικό πρόγραμμα α-λα-ΔΝΤ, σκληρής δημοσιονομικής εξυγίανσης και λιτότητας. Ο Λούλα, φαβορί να κερδίσει τις εκλογές σύμφωνα με όλες τις δημοσκοπήσεις, είχε δύο επιλογές: Είτε να υποσχεθεί μια σταυροφορία κατά της λιτότητας και της υποταγής στα κελεύσματα του Ταμείου και στους καταναγκασμούς των αγορών (να σχίσει, δηλαδή, το βραζιλιάνικο μνημόνιο με ένα νόμο κι ένα άρθρο και να παίζει το ζουρνά για να χορεύουν οι αγορές). Είτε να υποσχεθεί ότι θα εφαρμόσει το πρόγραμμα, θα ξεπληρώσει το χρέος, θα σεβαστεί τις διεθνείς δεσμεύσεις της χώρας και δεν θα στήσει καυγά με τις αγορές.
Έκανε το δεύτερο. Το υποσχέθηκε και το τήρησε. Η Βραζιλία υλοποίησε για πρώτη φορά στην ιστορία της, με επιτυχία, ένα πρόγραμμα του κακόφημου Ταμείου και αποπλήρωσε το χρέος της. Οι διεθνείς επενδύσεις αυξήθηκαν, οι ρυθμοί ανάπτυξης έγιναν θετικοί, οι αγορές αγάπησαν την Βραζιλία του Λούλα, κι εκείνος μπόρεσε να χρηματοδοτήσει ένα μεγάλο πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων κι ένα γιγάντιο πρόγραμμα καταπολέμησης της φτώχειας. Το περίφημο πρόγραμμα bolsa familia, ειδικά, συνέβαλε ώστε να μειωθεί κατά 30% το επίπεδο φτώχειας. Ήταν ένα πρωτότυπο (και αποτελεσματικό, όπως αποδείχθηκε) πρόγραμμα που προσέφερε ένα σταθερό μηνιαίο εισόδημα σε εκατομμύρια φτωχές οικογένειες, με προϋπόθεση να εμβολιάζουν και να στέλνουν στο σχολείο τα παιδιά τους. Αν ένα παιδί ξεπερνούσε έναν αριθμό απουσιών, η οικογένεια έχανε το επίδομα. Κάπως έτσι ο Λούλα κέρδισε δύο εκλογές και η διάδοχός του άλλες δύο.
Δεν ήταν όλα ροζ, προφανώς. Αποτυχίες, λάθη και διαφθορά οδήγησαν στην μεγάλη ύφεση του 2014 και την ατιμωτική καθαίρεση της Ρούσεφ, η οποία είχε επιλεγεί από τον Λούλα να τον διαδεχθεί. Και ο ίδιος οδηγήθηκε στην φυλακή, κατηγορούμενος για το σκάνδαλο «πλυντήριο αυτοκινήτων»- υπερασπιζόμενος μέχρι τέλους την αθωότητά του. Το 2012, όμως, όταν ο Αλέξης συναντούσε τον Λούλα, το βραζιλιάνικο υπόδειγμα έμοιαζε αλάνθαστη συνταγή επιτυχίας. «Μην μιλάτε για την κρίση», είχε συμβουλεύσει ο Βραζιλιάνος. Μην αρμέγετε αγανάκτηση, δηλαδή. «Να μιλάτε για τις λύσεις». Δηλαδή, κάντε ένα ρεαλιστικό, εφαρμόσιμο στις δεδομένες διεθνείς συνθήκες πρόγραμμα, που θα αλλάξει την ζωή όσων γίνεται περισσότερων κοινωνικά αδύναμων ανθρώπων. Αλλά ο Έλληνας συνομιλητής αγνόησε την συμβουλή.
Συναντήθηκαν τώρα για δεύτερη φορά, δέκα χρόνια αργότερα. Ο Λούλα έχει στο μεταξύ επιτύχει μια από τις πιο εντυπωσιακές επιστροφές στην πολιτική ιστορία του κόσμου: αποφυλακίστηκε και εκλέχθηκε Πρόεδρος για τρίτη θητεία. Έχει μπροστά του ένα βουνό ν’ ανέβει: Να αναζωογοννήσει μια κλονισμένη οικονομία, να βρει τρόπο να συνεχίσει τον πόλεμο στην φτώχεια, να επαναφέρει την Βραζιλία στην παγκόσμια κοινότητα και την μάχη κατά της κλιματικής κρίσης, από την οποία την είχε αποσύρει ο ακραίος τραμπισμός του Μπολσονάρο και, προπάντων, να συμφιλιώσει μια βαθιά διαιρεμένη, τοξικά διχασμένη χώρα που μοίρασε την ψήφο της 50,9% στον νικητή και 49,1 % στον ηττημένο.
Η Βραζιλία, δεν έχει τώρα ένα “success story” να προτείνει στους άλλους. Έχει όμως ένα μάθημα αναπάντεχης αντοχής των δημοκρατικών θεσμών, που επέζησαν του τυφώνα Μπολσονάρο- και μάλιστα σε μια χώρα με παράδοση αυταρχικών κυβερνήσεων. Κι ένα μάθημα για τις προϋποθέσεις που θα επέτρεπαν σε ένα κόμμα της αριστεράς να γίνει, στην μακρά διάρκεια κι όχι στο ξέφωτο μιας ευκαιρίας, μιας συγκυρίας, δημοκρατικό κόμμα εξουσίας.
Ο Αλέξης Τσίπρας ταξίδεψε ως την Μπραζίλια με προφανή στόχο να ξύσει λίγη από την επικοινωνιακή μαγεία της μεγάλης επιστροφής ενός ηττημένου. Θα ήταν πιο χρήσιμο να ξαναδεί το βραζιλιάνικο παράδειγμα από την αρχή. Να θυμηθεί προπάντων εκείνη την παλιά, την πρώτη συμβουλή. Έστω κι αν οι τρεις μήνες που μας χωρίζουν από τις εκλογές είναι πολύ μικρό διάστημα για να την εφαρμόσει.
