Με είκοσι χρόνια διδασκαλίας Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, με εκκίνηση ήδη από το ιδιαίτερο Ινστιτούτο Ανώτερων Ερευνών του Πρίνστον, εν συνεχεία στην Οξφόρδη και τέλος στο Χάρβαρντ (όπου οδήγησε την διαδρομή του στην διδασκαλία της Ποίησης…), ο Τζώρτζ Στάϊνερ κουβαλούσε διανοητικές αποσκευές από μαθηματικά και φυσική και σκακιστική θεωρία, παράλληλα με τη λογοτεχνία. Γνωστότερος ως λογοτεχνικός κριτικός και φιλόσοφος, θεωρητικός της μετάφρασης και της γλώσσας (κλασική η διαμάχη του με τον Νόαμ Τσόμσκι για την ευθύνη των διανοουμένων), με ισχυρή παρουσία του Ολοκαυτώματος στα έργα και τη διδασκαλία του (δική του είναι η διατύπωση: «Μπροστά σε ορισμένες πραγματικότητες, η τέχνη καταλήγει ασήμαντη ή αναιδής»), ο Στάϊνερ αρθρογράφησε επί αρκετά χρόνια στον ECONOMIST προτού προχωρήσει στην ακαδημαϊκή καριέρα του και το συγγραφικό του έργο. Διόλου παράδοξο, συνεπώς, που την μεν αμερικανική μουσική θεωρούσε «κατά βάσιν επαρχιακή υπόθεση», τη δε αμερικανική φιλοσοφία «ρηχό κατασκεύασμα/stuff».
Υπό τις διάφορες αυτές ιδιότητες, ο Στάϊνερ σωστά έχει χαρακτηρισθεί «ύστερος αναγεννησιακός άνθρωπος». Ταυτόχρονα όμως, είχε και μιαν απώθηση προς τις δημόσιες εμφανίσεις, συνεντεύξεις και τα συναφή – οπότε η απόφαση του στα τέλη του βίου του (πέθανε το 2020, στα 90 του) να δημοσιευθεί μια σειρά συζητήσεών του με την – Γαλλίδα δημοσιογράφο – Λωρ Αντλέρ, προερχόμενη από τον ραδιοφωνικό σταθμό France Culture, που κυκλοφόρησε ως βιβλίο το 2014 στου Flammarion, προξένησε αρκετήν εντύπωση.
Πρόσφατη η έκδοση στα ελληνικά, στο ΔΩΜΑ, επιτρέπει στον αναγνώστη να προσεγγίσει το φαινόμενο Στάϊνερ. Να τον παρακολουθήσει να αφηγείται την πρώτη του επαφή με τον αντισημιτισμό όταν – σε ηλικία 6 ετών – ο πατέρας του τον πίεσε να παρακολουθήσει από το μπαλκόνι του σπιτιού του επιθετική διαδήλωση με σύνθημα «Θάνατος στους Εβραίους!», εξηγώντας του: «Αυτό… αυτό εδώ λέγεται Ιστορία, και δεν πρέπει ποτέ να το φοβηθείς. «Απόδοση» εκείνης της μνήμης, η αφήγηση του ΣτάΪνερ για το πώς, όταν έπεφτε στην Γαλλία το καθεστώς του Βισύ (που «δεν εξέφραζε μονάχα μίσος για τον Εβραίο, αλλά και ένα μίσος για την Αριστερά, για όλους εκείνους που εμφορούνταν από την παραμικρή διάσταση αντίστασης») με το που γύρισε ο άνεμος, ο Πρόεδρος του Λυκείου, όλοι οι καθηγητές, όλοι οι επιθεωρητές «ύψωσαν ξαφνικά τον Σταυρό της Λωραίνης, το σύμβολο της ελεύθερης Γαλλίας». Όταν δε ο στρατηγός ντε Γκωλ «ήρθε μια μέρα να επισκεφθεί το Λύκειο, εκείνα τα καθάρματα άρχισαν να του κάνουν τεμενάδες, γεμάτοι δήθεν ενθουσιασμό για την Απελευθέρωση». Για να καταλήξει – πικρά: «Έμαθα πολλά απ’ αυτό το πράγμα».
Όπως πολλά έμαθε/διδάχθηκε π.χ. και από την ανακάλυψη – ως απεσταλμένος του ECONOMIST στις ΗΠΑ – των δισταγμών των Αμερικανών/της Κυβέρνησης Αϊζενχάουερ να μοιρασθούν την πυρηνική τους τεχνολογία με τους Ευρωπαίους…
Απ’ εκεί και πέρα, ο Στάϊνερ περιπλανάται (και ξεναγεί με την βοήθεια της Αντλέρ τον αναγνώστη) στην «καταπληκτική αίσθηση οικειότητας, την υπέροχη ζεστασιά» που βρίσκει κανείς στη μουσική, αλλά και στο σκάκι. Στην «πολύ ιδιαίτερη ηθική, την ηθική της αλήθειας» των θετικών επιστημών. Ή, πάλι, τον βλέπουμε να στέκεται μπροστά στο φαινόμενο της εξαφάνισης – πάντως της έκλειψης – των αρχαίων λαών, «των προικισμένων Ελλήνων, των Ρωμαίων που διαμόρφωσαν τον κόσμο, των αρχαίων Αιγυπτίων που διαμόρφωσαν τον άνθρωπο». Με αυτό το φόντο, φανερώνει τον κατ’ αυτόν το «πολύ όμορφο πεπρωμένο [των Εβραίων] το να περιπλανάσαι μεταξύ των ανθρώπων, που σημαίνει να τους επισκέπτεσαι». Καθώς και ότι «το να είσαι Εβραίος, σημαίνει να παραμείνεις μαθητής, να είσαι εκείνος που μαθαίνει. Σημαίνει να αρνείσαι την δεισιδαιμονία, το ανορθολογικό»
Και έτσι πορεύεται από θέμα σε θέμα, η πορεία ανακάλυψης του ανθρώπου/στοχαστή/φιλοσόφου Τζωρτζ Στάινερ. Του ανθρώπου που δεν έχει υπολογιστή στο γραφείο του – και δηλώνει: «Η ασχετοσύνη μου σε θέματα τεχνολογίας μπορεί να τρελάνει άνθρωπο». Που προσυπογράφει το «διαβάζοντας Σταντάλ και Μπαλζάκ, κάνεις φιλοσοφία». Που καταθέτει την άποψη ότι διαβάζει τακτικά τη Βίβλο, αλλά… γιατί; «Επειδή περιέχει ποίηση απαράμιλλη, ειρωνεία και… το ακατανόητο».
Ένα βιβλίο που σε τραβάει να προχωρήσεις, αλλά και που – κάθε τόσο – ανακαλύπτεις ότι χρειάζεται να ξαναπάς πίσω για να δεις και να ξαναδείς αν συμφωνείς αληθινά με εκείνο που μόλις νόμισες ότι κατάλαβες.
Τολμήστε το!
