Σε πρόσφατο τεκμηριωμένο άρθρο, ο Κώστας Καρτάλης περιέγραψε καθυστερήσεις και ολιγωρίες στην πρόοδο των διεθνών συμφωνιών για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής (βλ. «Μία Εξαιρετικά Δύσκολη Εξίσωση» KReport 23.10.22). Η επικείμενη διάσκεψη του Σαρμ-ελ-Σαιχ θα μας δείξει αν υπάρχουν δρόμοι ουσιαστικής, όχι ρητορικής, προόδου στην σημερινή γεωπολιτική πραγματικότητα. Κατά την ορθή αποτίμηση του Καρτάλη, το ενδεχόμενο επιτυχίας στην Διάσκεψη ρυθμίζεται από μία δύσκολη εξίσωση αποκλίσεων συμφερόντων, μεταξύ ομάδων χωρών, κρατών και ιδιωτών. Η Πίκια Γαλάτη μας πληροφορεί ότι όλοι οι κλιματικοί δείκτες χειροτέρευσαν μετά την διάσκεψη της Γλασκώβης (βλ. «Από τη Γλασκώβη Όλα Εχουν Επιδεινωθεί» KReport 23.10.22). Η βραχυπρόθεσμη πραγματικότητα φαίνεται να αντιστρατεύεται την απόπειρα δημιουργίας προοπτικής που η Διάσκεψη στην Αίγυπτο ελπίζει ότι θα ενισχύσει. Με λίγα λόγια, οι αποκλίσεις συμφερόντων συντρέχουν και κινητοποιούν ολιγωρίες, αθετήσεις δεσμεύσεων, μία ατμόσφαιρα αναμονής και χαλαρότητας που μυρίζει απαισιοδοξία. Οι αποκλίσεις, οι ολιγωρίες, η χαλαρότητα θολώνουν την βούληση και την προσδοκία επίτευξης στόχων αγκυροβολημένων στο μεγάλο ηθικό και πρακτικό διακύβευμα που λέγεται «πλανητικό δημόσιο συμφέρον».
Aυτή η δυσμενής εξέλιξη δεν είναι βέβαια καθόλου άσχετη με τα δραματικά γεγονότα που έχουν μεσολαβήσει από την διάσκεψη της Γλασκώβης. Ασφαλώς αν δεν υπήρχαν ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι ενεργειακές κρίσεις, η ατμόσφαιρα της κλιματικής διπλωματίας θα ήταν διαφορετική Ο πόλεμος, όπου και όταν συμβαίνει, είναι ακραία ενεργοβόρος και πολλαπλά ρυπογόνος. Παράγει όμως επίσης σοβαρά ρήγματα στο πλέγμα σχέσεων και επικοινωνίας που είναι θεμέλια της διεθνούς συνεργασίας, με δυσμενή αποτελέσματα στην κλιματική διπλωματία. Απλό συμπέρασμα: Aναπόσπαστη προϋπόθεση για την επιτυχία του παγκόσμιου κλιματικού εγχειρήματος είναι η ειρήνη. Οποιος προκαλεί και επιτείνει τον πόλεμο είναι εξ ορισμού πολέμιος της κλιματικής σταθερότητας και τούμπαλιν. Αυτό το μήνυμα αξίζει να εμπεδωθεί στις συνειδήσεις των κοινωνιών.
Ωστόσο, σημειώνονται και ικανές θετικές εξελίξεις. Εκτός του μεγάλου αμερικανικού προγράμματος που προώθησε ήδη η κυβέρνηση Μπάϊντεν, πολλές χώρες προχωρούν συστηματικές πρωτοβουλίες στο κλιματικό μέτωπο. Η Πουτινόφερτη ενεργειακή κρίση παρακινεί ήδη επιτάχυνση της μετάβασης σε εναλλακτικές πηγές ενέργειας στην Ευρωπαϊκή ήπειρο. Χώρες εκτός Ευρώπης όπως ο Καναδάς, η Νότια Κορέα, η Ιαπωνία προωθούν συστηματικά την πράσινη οικονομία. Οι δύο ασιατικοί γίγαντες, Ινδία και Κίνα, έχουν σαφώς εντάξει στις στρατηγικές τους και διαθέτουν σημαντικούς πόρους στην κλιματική σταθεροποίηση και προστασία. Η Ευρωπαϊκή Ενωση πρωτοπορεί στις ρυθμιστικές πολιτικές που επιφυλάσσουν διάκριση στις ιδιωτικές δράσεις κλιματικής φιλοτιμίας.
Υπάρχει όμως και άλλο θέμα σοβαρό: Oι καταστροφές που πυκνώνουν (πλημμύρες, πυρκαγιές, ξηρασίες – ίσως και πόλεμοι…) προκαλούν συνέπειες που οφείλουμε να κατανοούμε και να σταθμίζουμε: Μπορεί, αφενός, η πύκνωση των κρίσεων να βοηθά τις κοινωνίες να συνειδητοποιούν και να επιδιώκουν σταθεροποιητικές κλιματικές δράσεις. Αφετέρου όμως, η συχνότητα και το μέγεθος των κρίσεων στρέφουν ολοένα περισσότερους δημόσιους πόρους σε δαπάνες αποκατάστασης καταστροφών, μάλλον παρά κλιματικής στρατηγικής. Τα κράτη, πιεζόμενα από τα ακραία φαινόμενα, είναι υποχρεωμένα να αυξάνουν τα μερίδια των δαπανών τους για διαχείριση κρίσεων και αποζημιώσεων. Η εμπειρία μας στην Ελλάδα με τις καταιγίδες, τις πλημμύρες και τις πυρκαγιές το δείχνει καθαρά. Στην ίδια ακριβώς κατεύθυνση λειτουργεί και η ανάδυση των απαιτήσεων για αποζημιώσεις τις οποίες πληγείσες αναπτυσσόμενες χώρες, π.χ. το Πακιστάν, απαιτούν από τους ανεπτυγμένους μεγάλους παραγωγούς ρύπων που επιβαρύνουν δυσανάλογα την ατμόσφαιρα του πλανήτη.
Αναγόμενη λοιπόν σε παγκόσμιο επίπεδο η συσσώρευση αποζημιώσεων θα λειτουργήσει σε βάρος της ανάληψης μεγάλων, κλιματικά προνοητικών επενδύσεων με μακρύ ορίζοντα, οι οποίες θα λειτουργήσουν ως παγκόσμια δημόσια αγαθά. Αυτή η μετατόπιση θα γίνεται όλο πιο αισθητή όχι μόνον σε δημόσιους αλλά και σε ιδιωτικούς προϋπολογισμούς. Τα διαθέσιμα κεφάλαια για τις μακρο-πολιτικές κλιματικής σταθεροποίησης που προωθούν οι διεθνείς διασκέψεις, θα συρρικνώνονται υπό την πίεση της αποκατάστασης των καταστροφών ex post. Με αυτήν την λογική επιτείνεται η ανάγκη επιτάχυνσης της συμφωνίας για μία εμπροσθοβαρή αποτρεπτική στρατηγική κατά της θέρμανσης του πλανήτη. Αλλιώς η ανενόχλητη κλιματική χειροτέρευση θα γίνει ο μόνος ρυθμιστής των ενεργειών. Αυτό οδηγεί εν τέλει σε κλονισμό της δημοσιονομικής υπόστασης και «ανυδρίες με καύσωνες» στις αγορές κεφαλαίου. Τελικά δηλαδή μπορεί να παγιδευθεί το μέλλον σε ένα μη-διατηρήσιμο κύκλο ανεξέλεγκτων καταστροφών.
Αν γυρίσουμε την εικόνα ανάποδα, η ανάληψη εμπροσθοβαρών και συντονισμένων πολιτικών από τα κράτη που συγκροτούν την μεγάλη φιλο-κλιματική παγκόσμια κοινότητα μπορεί να μετατρέψει την κατάσταση. Δηλαδή να δημιουργήσει ένα ορίζοντα σταθεροποίησης που θα επιτρέψει όχι μόνον την διαμόρφωση πιο καθαρών επενδυτικών στόχων των ίδιων των κρατών αλλά και μεγάλη συσπείρωση, συντονισμό και ενίσχυση των πράσινων πρωτοβουλιών που ήδη αναπτύσσονται στον ιδιωτικό τομέα. Ας μην παραβλέπουμε ότι το εγχείρημα της κλιματικής σταθεροποίησης απαιτεί παγκόσμια συνέργεια πολλαπλών δυνάμεων της οικονομίας.
Το εγχείρημα έχει ασφαλώς ισχυρούς πόλους υποστήριξης. Υπάρχουν ωστόσο και αντίρροπες δυνάμεις που, πέραν του πολέμου, επιδιώκουν την διαιώνιση της χρήσης ορυκτών καυσίμων καθώς και την αποτροπή του ιδιωτικού τομέα από την υιοθέτηση στόχων που «αλλοιώνουν» την επίτευξη βραχυπρόθεσμων κερδών και βλέπουν επίσης με κακό μάτι τις δημόσιες πρωτοβουλίες. Αυτός είναι ένας λόγος παραπάνω που η διεθνής Διάσκεψη για το κλίμα προσφέρει πελώρια ευκαιρία να αναληφθούν μη σναστρέψιμες δεσμεύσεις με μακροχρόνιο ορίζοντα. Τέτοιες δεσμεύσεις θα λειτουργήσουν ως οι φάροι που θα φωτίσουν ένα νέο πλαίσιο προσδοκιών και θα ανατρέψουν μία μοιρολατρική αίσθηση ότι «δεν γίνεται τίποτε» που κινδυνεύει να επικρατήσει. Η ανθεκτικότητα του πλανήτη θα εξαρτηθεί πολύ από την ανθεκτικότητα των θεσμών που θα αντιπροσωπεύσουν την παγκόσμια βούληση για την προστασία του κλίματος, δηλαδή της ευημερίας του πλανήτη.
Ο Σταύρος Β. Θωμαδάκης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, πρώην πρόεδρος του International Ethics Standards Board for Accountants.
