Την κεντρική ομιλία του Σι Τζινπίνγκ στο 20ό συνέδριο του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος (ΚΚΚ) θα την παρακολουθήσουν προσεκτικά αναλυτές σ’ ολόκληρο τον κόσμο προσπαθώντας να αποκωδικοποιήσουν, μεταξύ άλλων, τις προθέσεις του Πεκίνου για την εξωτερική πολιτική της χώρας στην τρίτη θητεία του Κινέζου προέδρου. Η αναμενόμενη επανεκλογή του σημειώνεται εν μέσω του πολέμου στην Ουκρανία, της παγκόσμιας ενεργειακής και επισιτιστικής κρίσης, της αυξανόμενης έντασης γύρω από την Ταϊβάν και της συνεχώς οξυνόμενης σινο-αμερικανικής αντιπαράθεσης. Αλλά και εν μέσω της επιδεινούμενης κλιματικής κρίσης, με την Κίνα στη θέση της πλέον ρυπογόνου οικονομίας στον κόσμο σε απόλυτους αριθμούς.
Το “τέλος της ιστορίας”;
Η τελευταία δεκαετία, με τον Σι Τζιπίνγκ στο τιμόνι του ΚΚΚ, σημαδεύθηκε από ορατές αλλαγές στην συμπεριφορά της Κίνας στο διεθνές γίγνεσθαι. Το 2013, το Κόμμα επισήμως ενταφίασε τις οδηγίες του Ντενγκ Σιαοπίνγκ από το 1992, η Κίνα να “κρύβει την δύναμή της και να περιμένει την ώρα της”. Έκτοτε το Πεκίνο έχει προωθήσει το τεραστίων διαστάσεων σχέδιό του για τον νέο Δρόμο του Μεταξιού, εντείνει την παρουσία του σε διεθνείς οργανισμούς και πρωτοστατεί στην δημιουργία καινούριων. Ταυτόχρονα, όμως, έχει εμπλακεί σε πολλές αντιπαραθέσεις με γειτονικά κράτη στον Ινδο-Ειρηνικό. Με άλλα λόγια, δεν φοβάται να κάνει χρήση τόσο του οικονομικού και πολιτικού κεφαλαίου του, όσο και της αυξανόμενης στρατιωτικής ισχύος του. Η κινεζική ηγεσία είναι πεπεισμένη ότι είναι θέμα χρόνου το τέλος της Pax Americana και η αναμόρφωση του παγκόσμιου συσχετισμού δυνάμεων. Το περίγραμμα αυτής της νέας τάξης προκύπτει από την κοινή σινο-ρωσική δήλωση της 4ης Φεβρουαρίου 2022, η οποία υπογράφηκε στο Πεκίνο λίγες μόνο μέρες πριν από την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.
Η κοσμοθεωρία της Κίνας του Σι Τζιπίνγκ έχει ξεκάθαρο ιδεολογικό υπόβαθρο. Με αφετηρία τον Μαρξισμό-Λενινισμό, η ηγεσία του ΚΚΚ παγίως εξετάζει τις διεθνείς εξελίξεις υπό το πρίσμα του “ιστορικού προτσές” που οδηγεί νομοτελειακά στην παντοτινή νίκη του κομμουνισμού και την παγκόσμια επικράτηση της Κίνας. Τρόπον τινά, οι Κινέζοι ιθύνοντες προσβλέπουν στο “τέλος της ιστορίας”, σε μια αντεστραμμένη εκδοχή της θεωρίας του Φουκουγιάμα μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991. Τρεις δεκαετίες αργότερα στα ανώτατα κλιμάκια του ΚΚΚ κυριαρχεί η βεβαιότητα για την “ασταμάτητη άνοδο της Κίνας” και την αναπόφευκτη κατάρρευση της Δύσης.
Το κινεζικό “δόγμα Μονρόε”
Η κινεζική ηγεσία αντιλαμβάνεται ότι το “ιστορικό προτσές” θα κρατήσει χρόνια και δεν μπορούν να επιτευχθούν σύντομα όλοι οι φιλόδοξοι στόχοι της. Βραχυπρόθεσμα, η Κίνα θα παραμείνει πρωτίστως περιφερειακή δύναμη, χωρίς τις δυνατότητες να προβάλλει υπολογίσιμη στρατιωτική ισχύ έξω από τον περίγυρό της. Το Πεκίνο έχει διδαχθεί από την «αυτοκρατορική υπερεξάπλωση» των ΗΠΑ μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και θα προτιμήσει την σταδιακή αύξηση του γεωπολιτικού βάρους του. Άλλωστε, η Κίνα έχει να αντιμετωπίσει πολλές διενέξεις με γειτονικές χώρες, συνεπώς προς το παρόν οι προσπάθειές της εστιάζονται πρωτίστως στην Ασία και την ευρύτερη περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού. Χτίζει τεχνητά νησιά στην Νοτιοσινική Θάλασσα, έχει πρόσβαση στο λιμάνι του Γκουαντάρ στο Πακιστάν, πληθαίνουν οι πληροφορίες για την κατασκευή ναυτικής βάσης στην Καμπότζη, έχει δημιουργήσει «κέντρο εκπαίδευσης» στο Τατζικιστάν και διαχειρίζεται ναυτικό “κόμβο” στο Τζιμπουτί. Στην ίδια λογική εντάσσεται και η πρόσφατη συμφωνία με τα Νησιά του Σολομώντα σε θέματα ασφαλείας στον Ειρηνικό Ωκεανό, ενώ αυξάνεται η επιρροή του Πεκίνου στην Αφρική και την Μέση Ανατολή.
Μεσοπρόθεσμα, η Κίνα επιδιώκει να κατοχυρώσει την παρουσία της στην Ευρασία, την Ωκεανία και την Αφρική. Με άλλα λόγια, οι φιλοδοξίες της προσιδιάζουν σ’ ένα κινεζικό «δόγμα Μονρόε» σε ολόκληρο το ανατολικό ημισφαίριο, κατά το πρότυπο του Αμερικανού προέδρου που επέβαλε την ηγεμονία των ΗΠΑ στο δυτικό ημισφαίριο πριν από δύο αιώνες. Τα σχέδια του Πεκίνου προκαλούν ποικίλες αντιδράσεις: διστακτική αποδοχή από πολλές αναπτυσσόμενες χώρες, αλλά και έντονες αντιρρήσεις από χώρες που ανήκουν στο ευρύτερο δυτικό στρατόπεδο. Το ιδιότυπο κινεζικό “δόγμα Μονρόε”, παρότι δεν έχει ανακοινωθεί επισήμως, απορρίπτεται κατηγορηματικά από χώρες, όπως είναι η Ιαπωνία, ο Καναδάς, η Αυστραλία, η Γαλλία (που έχει υπερπόντιες κτήσεις στον Ειρηνικό), πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες και, βεβαίως, οι ΗΠΑ.
Η σινο-αμερικανική αντιπαράθεση
Μακροπρόθεσμα δε, η Κίνα του Σι Τζινπίνγκ έχει διακηρύξει σε όλους τους τόνους ότι σκοπεύει να γίνει ηγέτιδα δύναμη σε παγκόσμια κλίμακα έως το 2049, την 100ή επέτειο της ίδρυσης της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας. Παρότι η ιστορία έχει δική της λογική και καμία υπερδύναμη δεν αναδείχθηκε βάσει αυστηρών χρονοδιαγραμμάτων, όπως το σχεδιάζει το ΚΚΚ, οι ΗΠΑ έχουν κάθε λόγο να ανησυχούν πως χάνουν την πρωτοκαθεδρία από την ανερχόμενη Κίνα – μια τάση που αναλύεται από τον Graham Allison ως “παγίδα του Θουκυδίδη”.
Η σινο-αμερικανική αντιπαράθεση οξύνθηκε ιδιαίτερα με τον Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο και τον εμπορικό πόλεμο που κήρυξε στην Κίνα το 2018, αλλά η μεγάλη “στροφή προς την Ασία” (pivot to Asia) ως βασική προτεραιότητα της Ουάσινγκτον είχε συντελεστεί ήδη το 2011 επί των ημερών του Μπαράκ Ομπάμα. Ο Τζο Μπάιντεν εν πολλοίς συνεχίζει την πολιτική των προκατόχων του: πριν από λίγες μέρες ο Λευκός Οίκος δημοσίευσε την ανανεωμένη αμερικανική στρατηγική εθνικής ασφάλειας και η Κίνα έχει την τιμητική της, ως η “πιο σοβαρή (consequential) γεωπολιτική πρόκληση” για τις ΗΠΑ. Πολλοί αναλυτές συγκλίνουν στην εκτίμηση ότι οι σινο-αμερικανικές σχέσεις θα γίνουν ακόμη πιο συγκρουσιακές στο ορατό μέλλον και η δυναμική αυτή είναι δύσκολο να αντιστραφεί.
Ο γόρδιος δεσμός της Ταϊβάν
Η ένταση μεταξύ των δύο μεγάλων δυνάμεων κορυφώθηκε τον περασμένο Αύγουστο, με αφορμή την επίσκεψη της Νάνσι Πελόζι στην Ταϊβάν. Παρά τις διακριτικές αποστάσεις που προσπάθησε να κρατήσει η διοίκηση του Μπάιντεν από την πρόεδρο της Βουλής των Αντιπροσώπων, το Πεκίνο αντέδρασε με σφοδρότητα σ’ αυτό που είδε ως άκρως προκλητική ενέργεια. Ωστόσο, ο αεροναυτικός αποκλεισμός της Ταϊβάν και οι πολυήμερες στρατιωτικές ασκήσεις γύρω από την αυτοδιοικούμενη νήσο ήταν περίπου υποχρεωτική απάντηση της κινεζικής ηγεσίας. Το ΚΚΚ έπρεπε αφενός μεν να δείξει αποφασιστικότητα προς τον υπόλοιπο κόσμο, αφετέρου δε να αντιμετωπίσει την εθνικιστική υστερία στην Κίνα που είχαν υποδαυλίσει οι ίδιες οι αρχές. Σημειώνεται ότι καταγράφηκαν πολλές προτροπές από Κινέζους πολίτες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να καταρριφθεί το αεροπλάνο της Αμερικανίδας αξιωματούχου.
Πάντως, προς το παρόν δεν θεωρείται πολύ πιθανή ένοπλη επίθεση της Κίνας στην Ταϊβάν. Εκτός από τον κίνδυνο πολύ σοβαρής ανάφλεξης με παγκόσμιες προεκτάσεις, ένας άλλος λόγος που συγκρατεί το Πεκίνο είναι το γεγονός ότι το αξιόμαχο των κινεζικών ενόπλων δυνάμεων αποτελεί τεράστιο ερωτηματικό. Η τελευταία πολεμική σύρραξη, στην οποία ενεπλάκη η Κίνα ήταν πριν από 43 χρόνια – με το Βιετνάμ το 1979. Θα διακινδυνεύσει ο Σι Τζιπίνγκ, μετά την επανεκλογή του, μια μείζονα κρίση που αναμφίβολα θα προκληθεί με την απόπειρα απόβασης στην Ταϊβάν; Και, εάν ναι, πότε θα είναι η κατάλληλη στιγμή για κάτι τέτοιο;
Είναι λογικός ηγέτης ο Σι Τζινπίνγκ;
Το ερώτημα περιπλέκεται έτι περισσότερο από τις πολλαπλές και ταυτόχρονες κρίσεις σε παγκόσμια κλίμακα. Π.χ. ο πόλεμος στην Ουκρανία έφερε την Κίνα σε δύσκολη θέση και την εξώθησε σε οφθαλμοφανείς ακροβασίες. Βάσει μιας λογικής θεώρησης των πραγμάτων, προς το παρόν το Πεκίνο δεν είναι έτοιμο για κατά μέτωπο σύγκρουση με την Δύση – κυρίως για οικονομικούς λόγους. Η Κίνα γνωρίζει ότι, αν αποφασίσει να παράσχει στρατιωτική βοήθεια στην Ρωσία και συλληφθεί “κλέπτουσα οπώρας”, κινδυνεύει να υποστεί κυρώσεις που θα δυσχεράνουν την αντιμετώπιση πολύ σοβαρών εσωτερικών προκλήσεων.
Ένα άλλο ενδιαφέρον ερώτημα είναι εάν ο Σι Τζιπίνγκ, με την προοπτική να μείνει στην εξουσία 15 ή 20 χρόνια, ενδέχεται να αποκτήσει την ψυχοσύνθεση του Πούτιν. Το ερώτημα αυτό δεν είναι θεωρητικό: μέχρι πρότινος, ο Πούτιν θεωρείτο ορθολογικός ηγέτης, αλλά σήμερα η άποψη αυτή έχει ηττηθεί κατά κράτος. Πολλοί αναλυτές επισημαίνουν ότι και στην Κίνα του Σι Τζιπίνγκ σημειώνεται μια εμφανής στροφή προς τον εθνικισμό και τα ιδεολογήματα, εις βάρος της λογικής και του πραγματισμού.
O Πλάμεν Τόντσεφ είναι Επικεφαλής του Τμήματος Ασιατικών Σπουδών, Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων (ΙΔΟΣ).
