Μετά από 12 χρόνια και πάλι στη Συρία, δηλαδή πριν και μετά το τέλος (;) του πολέμου. Μέσω Βηρυτού βεβαίως (μιας άλλης πολύπαθης πόλης), καθώς το αεροδρόμιο της Δαμασκού παραμένει κλειστό.
Η Δαμασκός στην οποία αφιερώσαμε το μεγαλύτερο μέρος της παραμονής μας στη Συρία, δεν φαίνεται να έχει ιδιαίτερα σημαντικές κτιριακές καταστροφές. Όμως η ζωή των κατοίκων της έχει αλλάξει δραματικά. Όχι μόνο λόγω της κακής οικονομικής κατάστασης, αλλά και λόγω της εν γένει δύσκολης καθημερινότητας: Σκοτάδι στους δρόμους και πολύωρες διακοπές του ηλεκτρικού με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει, ακόμη και για τη διανομή του νερού. Και στη θέση του ηλεκτρικού παντού γεννήτριες με πετρέλαιο. Πετρέλαιο που και αυτό είναι δυσεύρετο. Με ουρές στα ελάχιστα πρατήρια, με μπιτόνια που πωλούνται στη μαύρη αγορά σε υψηλές τιμές. Και ασφαλώς συχνά check points χωρίς όμως να σου προκαλείται πουθενά αίσθημα ανασφάλειας.
Και ναι μεν στη Δαμασκό, όπως είπαμε και παραπάνω, τα ίχνη της καταστροφής δεν είναι εμφανή, αλλά αν βγεις λίγο στην περιφέρεια, η εικόνα αλλάζει. Οι απίστευτες καταστροφές σε κτήρια και τα ίχνη των πυροβολισμών στους τοίχους σε αφήνουν εύκολα να υποθέσεις για το τι συνέβη. Και σε αφήνουν εύκολα να φανταστείς για το τι έχει γίνει π.χ. στην Παλμύρα, στην Απάμεια και στο Χαλέπι, όσο και αν δεν πήγες τώρα εκεί. Πάντως όσοι ντόπιοι πήγαν πρόσφατα εκεί, όλοι σου λένε, ότι το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να κλάψεις….
Στον αντίποδα άνθρωποι που αγωνίζονται με αξιοπρέπεια να επιβιώσουν. Και ασφαλώς μια οιονεί κανονικότητα. Ανοικτά μαγαζιά, άνθρωποι που κυκλοφορούν στους δρόμους, εκκλησίες όλων των (πολυάριθμων) δογμάτων ανοικτές, μνημεία με επισκέπτες, νέοι που προσπαθούν να διασκεδάσουν.
Είναι πάντως οι ίδιοι άνθρωποι που αγάπησα στο προηγούμενο ταξίδι το 2010. Αυτοί που σου κερδίζουν την εμπιστοσύνη με την πρώτη επαφή και δεν αισθάνεσαι ότι μπορεί να σε κοροϊδέψουν ή να σε δουν σαν αντικείμενο εκμετάλλευσης. Οι ίδιοι άνθρωποι που όταν τους λες ότι είσαι από την Ελλάδα, βλέπεις να διαγράφεται ένα πλατύ και ειλικρινές χαμόγελο. Μια ανάλογη αντίδραση που δεν είδα σε κανένα από τα (πολλά) ταξίδια μου στον κόσμο. Και εδώ αυθόρμητη η αντίδρασή σου: αξίζουν οι άνθρωποι αυτοί - δεν αναφέρομαι στους κυβερνήτες τους- μια τέτοια τύχη; Μέχρι πότε οι δυτικές χώρες θα επιβάλλουν στη Συρία κυρώσεις που κατά κύριο λόγο θίγουν τον απλό κόσμο; Ίσως το ίδιο ερώτημα πλανάται σε αυτούς τους ίδιους ανθρώπους όταν διακρίνεις στο βλέμμα τους την θλίψη και την αγωνία για το αύριο.
Τέλος, δεδομένης της καλής εικόνας της χώρας μας στη Συρία, αλλά και της παρουσίας της τοπικής ορθόδοξης εκκλησίας, η οποία φαίνεται να διατηρεί ιδιαίτερους δεσμούς με την Ελλάδα, είναι αυθόρμητο το ερώτημα: Ποιός είναι ο ρόλος μας σε αυτήν την ειδική περίσταση; Μήπως ο πολιτισμός, με την κοινή κληρονομιά, τα υστερορωμαϊκά και τα βυζαντινά μνημεία, αποτελεί ένα πεδίο για μια παρέμβαση, πολύτιμη για όλους, και την Ελλάδα και τη Συρία.
Για το λόγο αυτό η διοργάνωση αυτές τις μέρες και στη Δαμασκό μιας έκθεσης που είχε γίνει και στη Ελλάδα από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων για τα ψηφιδωτά της Συρίας με βάση σχετικό φωτογραφικό υλικό του Κέντρου, έρχεται να πέσει σαν βροχή στην έρημο. Είναι η πρώτη εκδήλωση που γίνεται στο Μουσείο της Δαμασκού από ξένη χώρα μετά τον πόλεμο σε συνεργασία και με την εκεί ελληνική πρεσβεία. Να λοιπόν που μπορούμε και εμείς να παίξουμε, ως Ελλάδα, κάποιο ρόλο. Αρκεί αυτό να μην αποτελεί μια συγκυρία που οφείλεται σε κάποια πρόσωπα, αλλά να είναι αποτέλεσμα μιας στρατηγικής επιλογής. Και δεν είναι μόνο θέμα χρημάτων. Το πεδίο είναι πάντως εύφορο.
Ο Κώστας Παπαδημητρίου είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών
