Στο κέντρο, πλέον κάθε πολιτικής ανάλυσης τείνει να εγκατασταθεί η έννοια/το ερμηνευτικό εργαλείο του λαϊκισμού.
Την ακραία δεξιά στροφή στην Ιταλία τώρα, στην Σουηδία λίγο νωρίτερα την συνόδευσαν ανήσυχες αναλύσεις περί ανόδου του λαϊκισμού, που ενσωματώνει από ευρωφοβικές πλευρές και αντίθεση στο δημοσιονομικό consensus δίπλα σε αντιμεταναστευτικά και εθνικιστικά αντανακλαστικά. Νωρίτερα, η οπισθοχώρηση Μακρόν στις βουλευτικές κάλπες στην Γαλλία προβλήθηκε ως συνέπεια δυο αντιτιθέμενων λαϊκισμών – από την σταθερά ανερχόμενη Δεξιά της Μαρίν Λεπέν, και από την ριζοσπαστική Αριστερά του Ζαν-Λυκ Μελανσόν. Και στην Ιβηρική ο όρος «έπαιξε» πολύ, τόσο ως ερμηνευτική βάση της ανόδου μιας ακραίας Δεξιάς στην Ισπανία, όσο και στην αυτοαποδόμηση μιας ιδιότυπης Αριστεράς (το αντίθετο εν πολλοίς, δηλαδή μια αυτοσυγκράτηση απέναντι στην ευκολία λαϊκιστικών προσεγγίσεων οικονομικής πολιτικής). Και, βέβαια, κανείς δεν μπορεί να αγνοήσει την υπερχειλή λειτουργία της συζήτησης περί λαϊκισμού, οσάκις επιχειρείται ανάλυση της εποχής Τραμπ ή/και προβολή στο μέλλον.
Βέβαια… η διαδρομή αυτή έχει και τις ανατροπές της. Μετά και την συζήτηση περί εγγυητικού ρόλου του Μάριο Ντράγκι σε μια «προσγειωμένη» ενδεχόμενη Κυβέρνηση Μελόνι στην Ιταλία, η ένταση των καταγγελιών περί λαϊκισμού (και μάλιστα με την ευρωφοβική του διάσταση…) υποχώρησε αισθητά. Ενώ και η συμπαράταξη Ακροδεξιάς/Δεξιάς ξεκίνησε να ξαναδιαβάζεται ως σύμπραξη Δεξιάς-Κεντροδεξιάς στην Ιταλία από τα διεθνή μήντια…
Καθώς, δε, από την Ελλάδα βλέπουμε τις εξελίξεις αλλά και στην Ελλάδα ζούμε την χρήση του λαϊκισμού ως καίριου πολιτικού εργαλείου στην πορεία προς τις επερχόμενες κάλπες, αποκτά πολλαπλό ενδιαφέρον ένα βιβλίο που μας έρχεται από πριν την αμέσως προηγούμενη εκλογική αναμέτρηση: Ο «Λαϊκισμός» του Άγγελου Χρυσόγελου. Τότε, δηλαδή, που το εργαλείο του λαϊκισμού όχι απλώς αξιοποιήθηκε αλλά και εν πολλοίς επικαθόρισε το εκλογικό αποτέλεσμα. Πέραν τούτου, όμως, παρέμεινε σε συνεχή λειτουργία και σ’ όλη την παράξενη τριετία διακυβέρνησης που ακολούθησε, και που είχε την ιδιαιτερότητα να λειτουργεί – η ίδια αυτή κατακεραυνωτική επίκληση του λαϊκισμού – ως βασικό συστατικό της αντιπολίτευσης προς την Αντιπολίτευση. Η οποία, όσο κι αν διαταράσσει τα καθιερωμένα σχήματα, στάθηκε καθοριστική προκειμένου να διατηρηθούν για παράδειγμα τα δημοσκοπικά ποσοστά του χλωμού δικομματισμού εκεί που τα παρακολουθούμε.
Εκείνο λοιπόν που θεωρούμε ότι κατεξοχήν εισφέρει ο Άγγελος Χρυσόγελος, πέρα από την εννοιολογική δόμηση του λαϊκιστικού φαινομένου ως αφενός αντίθεσης προς τις ελίτ και αφετέρου «δυαδικής οπτικής της πολιτικής διαπάλης» (στα καθ’ ημάς, εξαντλητική προσφυγή στην θεωρία «των δυο άκρων» με ισχυρή δόση μανιχαϊκής αυταρέσκειας/Φωτός και Σκότους), είναι και η επισήμανση της εικόνας πάλης η οποία επιχειρείται να στηθεί «εναντίον του συστήματος στην διεθνή του διάσταση». Όταν έγραφε το βιβλίο αυτό ο Αγγ. Χρυσόγελος στην πολύτιμη σειρά των «Μικρών Εισαγωγών» των Εκδόσεων Παπαδόπουλος, ήδη η παρατήρηση ότι ο ΣΥΡΙΖΑ (κι ακόμη περισσότερο το κυβερνητικό σχήμα ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ) μπορεί να διεκδίκησε την εξουσία και να την άσκησε το πρώτο εξάμηνο του 2015 με μοχλό την αντιπαράθεση προς τα Μνημόνια, την λιτότητα και (θα προσθέταμε) την εικόνα επιβολής των «εταίρων». Όμως, μετά την καίρια συνθηκολόγηση του καλοκαιρού του 2015, μπορεί «να διατηρούν ακόμη στοιχεία της αντισυστημικής και διχαστικής ρητορείας» (δηλαδή ο ΣΥΡΙΖΑ, καθώς οι ΑΝΕΛ κυριολεκτικώς εξαχνώθηκαν…), πλην όμως «έπαιξαν ακριβώς τον ρόλο διαμεσολάβησης και προώθησης των «υπεύθυνων» πολιτικών που επιτρέπουν στο Ελληνικό Κράτος την συμμετοχή και αναπαραγωγή του μέσα από την διαδικασία της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης». (Κρατήστε το πώς ο συγγραφέας φρόντισε να θέσει εντός εισαγωγικών τις «υπεύθυνες» πολιτικές. Ακολούθησε η πανδημία, τώρα η ενεργειακή κρίση. Και οι πολιτικές πυξίδες τρελάθηκαν!).
Είναι αξιοσημείωτο ότι η ανάλυση του Χρυσόγελου την έκανε αυτήν την επισήμανση πριν – επαναλαμβάνουμε: ΠΡΙΝ – τις εκλογές του 2015. Και τούτο μετά από μια ευρύτατη ξενάγηση που κάνει στα φαινόμενα λαϊκισμού ανά τον κόσμο, με διεξοδικό μεν τρόπο στην Ευρωπαϊκή εμπειρία αλλά και με διεισδυτική έμφαση στις ΗΠΑ-μήτρα των περισσότερων εξελίξεων στην μεταπολεμική περίοδο (όσο κι αν αυτό μας απαρέσκει…) και στην Λατινική Αμερική (της οποίας τουλάχιστον ο περονισμός θα ‘πρεπε να μας είναι οικείος στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης), μια ξενάγηση που επιτρέπει στον αναγνώστη να αναγνωρίσει ομοιότητες και διαφορές. Και να ξεπεράσει τα βολικά υπεραπλουστευτικά αναλυτικά σχήματα.
Αυτή η διαδρομή, ή μάλλον αυτή η διασταύρωση διαδρομών, επιτρέπει να διακρίνει κανείς πώς – σ’ εμάς: Επανερχόμαστε! – η επιτυχία των λαϊκιστικών προσεγγίσεων μετατράπηκε σε νέμεση εναντίον των ίδιων εκείνων που καρπώθηκαν την επιτυχία. Και να διερωτηθεί πόσο/για πόσο χρόνο η σχετλιαστική αναφορά και καταδίκη του λαϊκισμού όταν με αρκετό μπρίο ασκούνται π.χ. επιδοματικές πολιτικές οριζόντιες και χωρίς κριτήρια (ξαναθυμηθείτε Λατινική Αμερική…) θα συνεχίσει να ωφελεί πολιτικά. Την στιγμή που, στην γειτονική Ιταλία, βλέπουμε το πόσο γρήγορα χωρούν οι ανατροπές/προσαρμογές.
