Σε άρθρο του στους Financial Times στις 07.10.22, ο Charles Michel, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, διατύπωσε την αναγκαιότητα μιας ευρωπαϊκής ενεργειακής ένωσης και τους στρατηγικούς της στόχους: Εξοικονόμηση, επάρκεια και χαμηλότερες τιμές. Είναι μια φτωχή πρόταση στο σημερινό περιβάλλον, παρότι αναγνωρίζει την ανάγκη της ενιαίας αντιμετώπισης ενός εξαιρετικά πολύπλοκου προβλήματος το οποίο δεν έχει εθνικές λύσεις. Χαρακτηριστικό της παντελούς έλλειψης κοινής αντίληψης του ενεργειακού είναι ότι από τα 16 σημεία εισόδου LNG στην ΕΕ τα 13 βρίσκονται στο νότο και από αυτά τα 8 στην Ιβηρική, ενώ το μεγαλύτερο μέρος της ζήτησης βρίσκεται στον βορρά. Οι διασυνδέσεις δικτύων φυσικού αερίου (ΦΑ) νότιας και κεντρικής/βόρειας Ευρώπης είναι μικρές. Πρόσφατα η Ισπανία πρότεινε να κατασκευαστεί ένας νέος αγωγός σύνδεσης (MidCat) με το Γαλλικό σύστημα, χωρητικότητας 8.5 bcm, για να τροφοδοτεί την υπόλοιπη Ευρώπη με LNG. Ο πρόεδρος Μακρόν με ειρωνικό τρόπο το απέρριψε άμεσα, ως άχρηστο για την Γαλλία έργο!
Η ανισορροπία στις αγορές ενέργειας, παγκόσμια και ειδικότερα στην Ευρώπη, δεν οφείλεται σε χαμηλότερη συνολική προσφορά, αλλά σε αλλαγές πηγών και σε περιορισμούς στις ροές ενέργειας. Η πολιτική απομάκρυνσης από τα ορυκτά καύσιμα, η οποία ξεκίνησε πολύ νωρίτερα από τη σημερινή κρίση, οδήγησε σε μειωμένες επενδύσεις εξόρυξης, κλείσιμο ορυχείων, κλείσιμο θερμικών και πυρηνικών σταθμών ηλεκτρισμού και κάλυψη της διαφοράς με ΑΠΕ και ΦΑ. Η πανδημία περιόρισε τη ζήτηση με τα μέτρα περιστολής, αλλά η ταχεία ανάκαμψη, κυρίως των δυτικών οικονομιών, μετά την άρση των μέτρων, «μπέρδεψε» τις αλυσίδες εφοδιασμού ΦΑ και έδωσε ανοδική ώθηση στις τιμές. Ο πόλεμος Ρωσίας-Ουκρανίας «έπνιξε» τις ροές ΦΑ προς την Ευρώπη, δυσκολεύοντας τον εφοδιασμό της και εκτόξευσε τις τιμές. Οι ατελείς αγορές ηλεκτρισμού σε όλη την Ευρώπη και η ισχυρή συσχέτιση μακροπροθέσμων συμβολαίων προμήθειας ΦΑ και ηλεκτρισμού με τις αγορές spot τις υπερτροφοδότησαν, χωρίς ακόμη να έχουν εμφανιστεί ελλείψεις.
Ο πόλεμος δεν δημιούργησε το πρόβλημα, απλά το έφερε στην επιφάνεια γρήγορα και αποκάλυψε και τις αδυναμίες υποδομών και αγορών σε ευρωπαϊκή κλίμακα. Για να το αντιμετωπίσει, η Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλει να αποκτήσει κοινή μεσοπρόθεσμη ενεργειακή στρατηγική που θα συγκρατεί τη ζήτηση, θα διασφαλίζει τον απρόσκοπτο εφοδιασμό και θα κρατά τις τιμές που διαμορφώνονται στις αγορές μέσα σε ένα λογικό, και προβλεπτέο εύρος.
Η εξοικονόμηση από τη μείωση απωλειών μεταφοράς και διανομής ηλεκτρισμού, μέσα από ευφυέστερα συστήματα διαχείρισης ζήτησης και με συμπεριφορικές αλλαγές, θα περιορίσει συστηματικά την αύξηση της κατανάλωσης. Η συνολική επάρκεια ενέργειας της ΕΕ απαιτεί πολλαπλές πηγές τροφοδοσίας, εναλλακτικούς τρόπους μεταφοράς, επαρκή αριθμό σημείων εισόδου στην ΕΕ και αύξηση της παραγωγής ηλεκτρισμού από ΑΠΕ και πυρηνικά. Η εθνική ενεργειακή επάρκεια χρειάζεται επιπλέον μεγαλύτερα δίκτυα ΦΑ και ηλεκτρισμού και μεγέθυνση των διασυνδέσεων μεταξύ τους με αμφίδρομες ροές, ώστε να αντιμετωπίζονται περιστασιακές ελλείψεις σε επίπεδο κράτους.
Οι αγορές ηλεκτρισμού, που είναι προϊόν ρυθμιστικών αποφάσεων της ΕΕ, πρέπει να αναδιοργανωθούν μακριά από ξεπερασμένες αντιλήψεις δήθεν ανταγωνισμού, οι οποίες δεν εξασφαλίζουν επάρκεια και οδηγούν σε τιμές που διαμορφώνονται από το επίπεδο αβεβαιότητας και όχι από το μεσοπρόθεσμο ισοζύγιο προσφοράς και ζήτησης ώστε να διεγείρουν επενδύσεις. Η υποχρέωση αντιστάθμισης κινδύνου μακρών συμβολαίων, ο περιορισμός της αγοράς spot μόνο για εξισορρόπηση και η δημιουργία αγοράς ηλεκτρικής ισχύος είναι κατευθύνσεις άξιες εξερεύνησης. Τέλος, οι κοινές προμήθειες ΦΑ αντιβαίνουν τα φιλοσοφικά θεμέλια μιας ανοικτής φιλελεύθερης οικονομίας. Οι επιχειρηματικοί παίκτες φυσικά μπορούν εθελοντικά να συστήσουν ανταγωνιζόμενες προμηθευτικές ομάδες, αλλά χωρίς κανονιστική επιβολή.
Η συνέχιση της υιοθέτησης εθνικών μέτρων, όπως το πρόσφατο πακέτο εσωτερικής βοήθειας 200 δισ. ευρώ της Γερμανίας, βαθαίνει τα προβλήματα εφοδιασμού, χειροτερεύει την συνολική οικονομική και πολιτική θέση της Ευρώπης και απειλεί την συνοχή της. Και η απόπειρα ελέγχου της αγοράς ΦΑ είναι πράξη τόλμης αλλά όχι σοφή. Η επιμονή για πλαφόν σε τιμές ΦΑ, που διαμορφώνονται σε οργανωμένες και ευρέως χρησιμοποιούμενες αγορές οι οποίες αλληλοεπιδρούν με άλλες, όπως το TTF, είναι πιθανόν να οδηγήσει σε παρενέργειες και ελλείψεις, καθώς ελευθέρα φορτία LNG μπορούν να προσελκυσθούν από την Κίνα που θα μπει πάλι σε τροχιά γρήγορης ανάπτυξης. Η βραχυπρόθεσμη διαχείριση των υψηλών τιμών ΦΑ πρέπει να γίνει δημοσιονομικά, στοχευμένα και με ενιαίο τρόπο, στηριγμένη σε κοινά κεφάλαια και όχι στο δημοσιονομικό περιθώριο κάθε χώρας, ως το πρώτο βήμα μιας κοινής πορείας.
Η διατύπωση σε άμεσο χρόνο μιας συνεκτικής και στιβαρής ευρωπαϊκής ενεργειακής στρατηγικής, πλήρως στηριζόμενη από όλα τα κράτη και χρηματοδοτουμένη από κοινό ταμείο, θα μειώσει τις αβεβαιότητες, θα συγκρατήσει τάχιστα τις τιμές και θα εξασφαλίσει μακροπρόθεσμα επάρκεια ενέργειας. Η αμοιβαιοποίηση των ζωτικών κινδύνων από την έλλειψη ενέργειας είναι ο βασικός λίθος αλληλεγγύης τον οποίο τώρα έχει ανάγκη η Ευρώπη. Γιατί πρέπει να θυμόμαστε όλοι ότι η ευημερία μας, ο τρόπος ζωής μας και η ελευθερία μας, δεν υπάρχουν χωρίς ενέργεια.
Ο Κώστας Σ. Μητρόπουλος είναι σύμβουλος επιχειρήσεων
