Ήδη η απόδοση του κυρίως τίτλου – «Crashed» – αυτού του βιβλίου ενός ιδιότυπου οικονομολόγου, ως «Πολιτική Οικονομία μιας Κατάρρευσης», αποτελεί αφ’ εαυτής μια ερμηνευτική πρόταση για το κραχ, διεθνές όπως ξεκίνησε από την κρίση των subprimes και την χρεοκοπία της Lehman Brothers (με τον ευρύτερο τραπεζικό/χρηματοπιστωτικό τομέα σε περιδίνηση ), Ευρωπαϊκό όπως μετεξελίχθηκε σε κρίση δημοσίου χρέους (με την Ελλάδα ως πειραματόζωο διάσωσης, με την Ευρωζώνη σε ουσιαστική διακινδύνευση). Το λέμε αυτό επειδή το πλέγμα κομβικών ερωτημάτων με τα οποία συνοψίζει ο ίδιος ο Tooze την αναζήτησή του από την «στιγμή Lehman» μέχρι την (καταστροφική) «στιγμή Ντωβίλ» ή «Καννών 2011» και το (σωστικό) «ο,τιδήποτε χρειαστεί/Ντράγκι», καταλήγει να είναι: «Πώς λαμβάνει τέλος μια μακρά «περίοδος σταθερής και γενικευμένης οικονομικής ανάπτυξης»; Και ακόμη: «Πώς οι μεγάλες μετατοπίσεις των τεκτονικών πλακών της παγκόσμιας τάξης παράγουν ξαφνικούς σεισμούς»; Και, παραπέρα, «πώς τα πάθη της λαϊκής πολιτικής συντελούν στην διαμόρφωση των αποφάσεων των ελίτ και πώς τις εκμεταλλεύονται οι πολιτικοί»; Πολιτικότερο πλέγμα προσεγγίσεων δύσκολα θα έστηνε κανείς, ώστε να θυμίζει ότι κάθε προσέγγιση στην πολιτική οικονομία φιλοξενεί κεντρικά την έννοια «πολιτική».
Είναι αυτό ένα χαρακτηριστικό του Adam Tooze, που έφερε κοντά Οικονομικά και Ιστορία με μια ριζοσπαστική ανάγνωση (επικεντρώνοντας αρχικά στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο), συνδυάζοντας σπουδές σε Βερολίνο, Καίμπριτζ και LSE διδάξει στο Γιέηλ και το Κολούμπια. Γνωστότερος για την ζωηρή του αρθρογραφία από New Left Review και Guardian μέχρι WSJ και F.T., είχε χρωματίσει διαφορετικά το φετινό Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών (ενδιαφέρον: προσκεκλημένος του Γαβριήλ Σακελλαρίδη/του Εteron).
Είναι κρίμα που το Crashed κυκλοφόρησε το 2018, η ελληνική έκδοση το 2022, οπότε η τόσο ζωντανή και διεισδυτική ανάλυση της «πρώτης κρίσης της παγκοσμιοποίησης» που εισφέρει ο Tooze, έτσι όπως διευρύνθηκε από «αμιγώς Αμερικανική κρίση» σε κάτι που πήγε να καταλήξει σε «υπαρξιακό αδιέξοδο της Ευρωζώνης» δεν πρόλαβε το άλλο μείζον σοκ, της άλλης παγκοσμιοποιημένης κρίσης: Εκείνο των επιπτώσεων της πανδημίας του κορωνοϊού, με ό,τι έφερε σε κατάρρευση των εφοδιαστικών αλυσίδων.
Κι ακόμη περισσότερο την τωρινή κρίση του πολέμου στην Ουκρανία, με την πορεία προς επαναφoρά του χάσματος Δύσης-Ανατολής, με τις κυρώσεις και την (επαν)ανάφλεξη του πληθωρισμού και την ενεργειακή και επισιτιστική ανασφάλεια. Κατά τραγική ειρωνεία, ο Tooze την είχε «δει» την Ουκρανία ως σημείο ανάφλεξης, καθώς και την «ολομέτωπη οικονομική, πολιτική και διπλωματική σύγκρουση Δύσης και Ρωσίας που είχε προδιαγραφεί με τον πόλεμο δι’ αντιπροσώπων στην Γεωργία» την έβλεπε (το 2014) να διακυβεύει την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας με το Ντονμπάς στον στόχο (τότε) «αντιτρομοκρατικής» κίνησης του Κιέβου… Με ευρεία ανάλυση των οικονομικών επιπτώσεων σε Ρωσία και Ουκρανία.
Πάντως, επιστρέφοντας στην κυρίως ανάλυση/στο κυρίως αφήγημα του Adam Tooze έγκειται το πώς η καταιγίδα που δημιούργησε η κρίση των subprimes (δηλαδή του τρόπου με τον οποίο οι χωρίς «εικόνα» δυνατότητας τραπεζικού δανεισμού στις ΗΠΑ βρέθηκαν με σπίτια – ενυπόθηκα – και πώς αυτός ο κίνδυνος διαχύθηκε με χρηματοπιστωτικές πατέντες) προκάλεσε μεταδοτικότητα από την «Αγγλόσφαιρα» στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα για να καταλήξει στην Ευρωζώνη. Όμως η αφηγηματικότητα αυτής της – γνωστής – διαδρομής είναι ιδιαίτερα ελκυστική. Η ματιά του Tooze στα εν συνεχεία πάθη της Ελλάδας είναι συμπαθητική, η δε παρατήρησή του ότι αν δεν είχαμε «κλειδώσει» στην Ευρωζώνη θα είχαμε ζήσει κάτι αντίστοιχο με την εμπειρία των ανατολικοευρωπαίων στα χέρια του ΔΝΤ έχει ex post ενδιαφέρον. Όμως, όντως, «το (σοσιαλδημοκρατικό) ΠΑΣΟΚ και η (χριστιανοδημοκρατική) Ν.Δ. δελέαζαν ψηφοφόρους με την υπόσχεση της δυτικοευρωπαϊκής νεωτερικότητας και ευμάρειας». Όθεν και το «τεράστιο όργιο δανεισμού» λόγω συμμετοχής στην Ευρωζώνη.
Από εκεί και πέρα, η ματιά του Tooze κρατάει πάντα στο προσκήνιο την διάσταση της πολιτικής, των πολιτικών επιλογών των διασώσεων (που δεν την βάζει μεν εντός εισαγωγικών, αλλ’ είναι φανερό ότι τις βλέπει αρκούντως κριτικά). Οι πολιτικές και γεωπολιτικές συνέπειές τους είναι πολύπλευρες, και ο Tooze δεν τις αφήνει να ξεφύγουν: Την Ευρώπη την βλέπει συνολικά με μια κάποια στοργή, όχι όμως και στοιχηματίζοντας πολλά για το μέλλον της.
