Γραμμένο στα Αγγλικά και απευθυνόμενο σ’ ένα διεθνές νομικό κοινό, το βιβλίο αυτό του Έλληνα καθηγητή Συνταγματικού στο ΕΚΠΑ Γιάννη Δρόσου αποτελεί – συνάμα – μια διερεύνηση του τι σήμανε και τι αλλαγές επέφερε η μεγάλη χρηματοπιστωτική κρίση/κρίση χρέους (που στην Ελλάδα βιώσαμε ως κρίση των Μνημονίων) στην οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα υπό μια νομική/θεσμική οπτική γωνία, αλλά και ποιες διαταρακτικές επανατοποθετήσεις χρειάστηκε να γίνουν αποδεκτές από τα πολιτικά συστήματα και την ίδια την συνταγματική τάξη. Που κλήθηκαν να «φιλοξενήσουν» όσα ο Δρόσος αναδεικνύει ως νομισματοποίηση του οικονομικού και αποπολιτικοποίηση του πολιτικού.
Kομβικό του σημείο το πώς η κρίση ήρθε να φωλιάσει στον νομικό συλλογισμό – ακριβέστερα: να τον καταλάβει (υπό την έννοια της κατάληψης, όχι της κατανόησης…) και να τον θέσει εν τέλει στην διάθεσή της. Ανατέμνοντας αντιδράσεις δυο έννομων τάξεων που βρέθηκαν αντιμέτωπες με Προγράμματα Προσαρμογής/με την μνημονιακή πραγματικότητα – την ελληνική την οποία γνώρισε εκ του σύνεγγυς και την πορτογαλική η οποία επέλεξε/κατόρθωσε να ακολουθήσει εν μέρει διαφορετική όδευση, πλην όμως καταλήγοντας σε συγκρίσιμο πραγματικό αποτέλεσμα: προσαρμογή του εθνικού συνταγματικού πλαισίου στην πολιτική ανάγνωση της οικονομικής ανάγκης και της ευρωπαϊκής διαχείρισης «διάσωσης». Ο Δρόσος δεν φθάνει όπως άλλοι ομότεχνοί του σε μιαν σχεδόν λυρική περιγραφή της (εντυπωσιακής) ανθεκτικότητας του Συντάγματος και της προσαρμογής στην Ευρωπαϊκή και παγκοσμιοποιητική πραγματικότητα. όμως θεωρεί ότι, νομολογικά επανανοηματοδοτημένο, ιδίως από τις αποφάσεις του Συμβουλίου Επικρατείας, το Σύνταγμα ούτε εξαφανίσθηκε ούτε «κατέληξε να είναι ένα χωριό Ποτέμκιν» (σαν τα ειδυλλιακά σκηνικά που στήνονταν με αυλική λογική στην τσαρική Ρωσία, ώστε η ηγεμών να έχει την αίσθηση ομαλότητας και ευτυχίας του λαού). Αλλ’ αποδέχθηκε ότι καλείται να εκπληρώσει διαφορετικό ρόλο.
Το (κατά Δρόσο) «μελαγχολικό συνταγματικό δίλημμα» δεν παρακάμπτεται: «Μπορεί η συνταγματικού κύρους προστασία των ατομικών δικαιωμάτων να ιδωθεί σε αντίθεση προς σκληρά, οικονομικά επιβεβλημένα μέτρα;» Δηλαδή πόσο μπορεί να κληθεί το άτομο να υποφέρει, προκειμένου να συμβάλει στην διάσωση του δημοσιονομικού ισοζυγίου του κράτους;
Συνθέτοντας μνήμες της Έκθεσης Porter υπό την σκιά του Εμφυλίου (1947), με την Κονδυλική προσέγγιση στην λειτουργία της ιδεολογίας και της οικονομικής δομής στην κοινωνία των άμεσων προ-Μνημονιακών χρόνων (1998/2011), ο Δρόσος επιχειρεί μίαν excursus στο πώς, με λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών, προέκυψε ωστόσο για την Ελλάδα σταδιακή εγκατάλειψη της εθνικής κυριαρχίας – με την βοήθεια του πελατειακού Κράτους και της προσοδοθηρίας. Χωρίς όμως να «αρκούν» για να δώσουν πλήρη ερμηνεία (σε λογική explaining away) όσων ακολούθησαν με τα Μνημόνια – και με τις απαιτήσεις προσαρμογής/ευθυγράμμισης/πειθάρχησης της έννομης τάξης.
Όταν ήρθε η ώρα των Μνημονίων και της ενσωμάτωσης των ρυθμίσεών τους, η έννομη τάξη – και η συνταγματική κορωνίδα της – χρειάστηκε εκείνο που ο Δρόσος θα αποκαλέσει «σύγκρουση απολύτων» στην Ολομέλεια του ΣτΕ, όταν κλήθηκε να σταθμίσει τα αδιέξοδα ευπρεπούς δικαίωσης (ή και απλώς διαβίωσης…) ενός μισθωτού ή συνταξιούχου ή επιδοματούχου με την αγωνία διαχείρισης του δημόσιου χρέους.
Η υψηλόφρων αυτεπιβράβευση για την διατήρηση της ανθεκτικότητας της συνταγματικής τάξης, παρά την κατάρρευση του πολιτικού συστήματος και για την αντίστοιχη άθικτη νομιμοποιητική λειτουργία του Συντάγματος δεν πείθει τον Γιάννη Δρόσο. Ο οποίος, αντιθέτως, επισκεπτόμενος με στοργή αλλά και περίσκεψη τον αγώνα της νομολογίας – ιδιαίτατα του ΣτΕ – να κρατήσει κάτι από συνεκτικότητα στην (εν Μνημονίω) Ελληνική έννομη τάξη, κάνει στην πραγματικότητα μια προσφορά (έτσι μάλιστα που απευθύνεται σε διεθνές κοινό) στο κύρος του Ελληνικού νομικού κόσμου. Ίσως η Πορτογαλική αντίστοιχη εμπειρία να κύλισε ομαλότερα, όμως και ο ανήφορος της Ελληνικής νομολογίας αξίζει την στοργή που της δείχνει παρά τις περιπτώσεις που σκόνταψε.
Να μην χάσει κανείς, εφόσον αποφασίσει να βυθιστεί στις τεχνικότερες σελίδες του βιβλίου, την πικρά διδακτική αντίθεση μεταξύ του νομικού συλλογισμού που χρειάστηκε να μετέλθει η νομολογία των χωρών-ληπτών της βοήθειας (του Ευρωπαϊκού Νότου) και του αντίστοιχου που οικοδομήθηκε στις χώρες-πληρωτές (του Ευρωπαϊκού Βορρά, προερχόντως του Bundesversfassungsgericht της Γερμανίας) για τη αντίστοιχη νομική στήριξη των Προγραμμάτων Προσαρμογής, αλλά και των νομισματικών διαρρυθμίσεων που απαιτήθηκαν.
Δεν είναι ένα βιβλίο που θα διάβαζε κανείς εύκολα στις διακοπές, ακόμη κι αν διαθέτει στοιχεία της νομικής τεχνογνωσίας που χρειάζονται για την πλήρη αξιοποίησή του. Όμως, ακόμη και τον αναγνώστη γενικού ενδιαφέροντος, πολλές σελίδες του θα ήταν πολύτιμες για την κατανόηση του συνολικού ίχνους που άφησε πίσω αυτή η πτήση/πτώση του Ίκαρου. [Όποιος διερωτηθεί για την λειτουργία του εξωφύλλου του βιβλίου του Γιάννη Δρόσου, είναι μια λεπτομέρεια από τον μεγάλο πίνακα «Τοπίο με την πτώση του Ίκαρου, του πρεσβύτερου Πίτερ Μπρύγκελ (μέσα του 16ου αιώνα). Έχει αξιοποιηθεί η δεξιά άκρια του πίνακα – που είναι 73,5Χ112 εκ – όπου μόλις που διακρίνεται ο Ίκαρος να έχει χάσει την πτήση του και να βυθίζεται στο νερό, με τα πόδια του μόνον να φαίνονται. Πρόσθετη λεπτομέρεια: ο πίνακας βρίσκεται στα Βασιλικά Μουσεία Καλών Τεχνών – στις Βρυξέλλες…].
