Μετά από δέκα λεπτά στην Τζίζρε, μια πόλη περίπου 125 χιλιάδων κατοίκων στα σύνορα της Τουρκίας με τη Συρία, αγοράζω ένα καπέλο. Η ζέστη είναι αποπνικτική και ο ήλιος καίει. Συνοριακή πόλη με τσιμεντένια κτίρια, που ένα μέρος της ισοπεδώθηκε κατά την διάρκεια των συγκρούσεων των τουρκικών δυνάμεων ασφαλείας με το ΡΚΚ το 2015-16, και είναι δύσκολο να βρει κανείς σκιά.
Μόνο δίπλα στον Τίγρη, που διασχίζει την πόλη πριν μπει στην Συρία, κάτω από ψηλά δέντρα και ανάμεσα σε πολλούς ανεμιστήρες, η ζέστη γίνεται κάπως πιο υποφερτή.
«Η Τζίζρε έχει υποφέρει πολύ τα τελευταία εκατό χρόνια. Οι Αρμένιοι, οι χριστιανοί Συροχαλδαίοι και οι Εβραίοι που ζούσαν εδώ κατά την διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δεν υπάρχουν πια. Υστέρα ήρθαν τα μαύρα χρόνια των συγκρούσεων με το ΡΚΚ και στο τέλος, το 2015-16, η πόλη τραυματίστηκε για ακόμα μια φορά», μου λέει μια φίλη μου που γνωρίζει πολύ καλά την ιστορία και την κοινωνία της Τζίζρε.
«Η Τζίζρε ήταν η δεύτερη πόλη που έχτισε ο Νώε μετά τον κατακλυσμό», λέει με υπερηφάνεια. Ο Νώε, μαζί με τον προφήτη Ιωνά, Yunus στα τουρκικά, έχουν ιδιαίτερη σημασία για την περιοχή, την «δένουν» με τον βαθύ πολιτισμό και την μυστικιστική ιστορία της Μεσοποταμίας.
Τα καφέ δίπλα στο ποτάμι είναι γεμάτα νέους. Μπαϊράμι, διακοπές. Όπως σε όλες τις πόλεις του οδοιπορικού και κυρίως στη νοτιοανατολική Ανατολία, οι νέοι δίνουν το στίγμα στον δημόσιο χώρο. Παρέες αγοριών και κοριτσιών, άλλοτε μαζί, άλλοτε χώρια, καπνίζουν τσιγάρα ή ναργιλέδες, πίνουν τσάι και συζητούν.
«Η Τζίζρε είναι συντηρητική πόλη, κέντρο σημαντικών φυλών της περιοχής, αλλά αλλάζει διαρκώς. Οι νέοι δίνουν τον δικό τους ρυθμό πια και κάτω από την επιφανειακή εικόνα συντηρητισμού γίνονται μεγάλες κοινωνικές ζυμώσεις», λέει η φίλη μου.
Οι φυλές, ένα παραδοσιακό φαινόμενο της κουρδικής κοινωνίας, έχουν χάσει την παλιά τους αίγλη και βαρύτητα τα τελευταία περίπου 20 χρόνια αλλά εξακολουθούν να διαδραματίζουν ρόλο στην πολιτική ζωή της ευρύτερης περιοχής, κυρίως πριν τις εκλογές καθώς επηρεάζουν ακόμα έναν σημαντικό αριθμό ψηφοφόρων. Για να καταλάβει κανείς τις δυναμικές στις κουρδικές περιοχές πρέπει να συμπεριλάβει και τις φυλές.
Και μαζί τους πρέπει να συμπεριλάβει και τον θεσμό των πολιτοφυλάκων (korucular) που το τουρκικό κράτος εισήγαγε μέσα στο πλαίσιο της σύγκρουσης με το ΡΚΚ. Ολόκληρες φυλές και τα χωριά τους εντάχθηκαν στην πολιτοφυλακή, δίνοντας έτσι και μια διάσταση εμφυλίου πολέμου στην κουρδική σύγκρουση.
«Πιο παλιά οι οικογένειες ήταν αυτές που κανόνιζαν τους γάμους, τώρα πια η δύναμη τους εξασθενεί όλο και πιο πολύ. Είμαστε πιο ελεύθεροι να ερωτευτούμε και να παντρευτούμε. Αλλά και πάλι, δεν είναι και το πιο εύκολο πράγμα ο έρωτας στην Τζίζρε», λέει ένας νεαρός. Είμαι σίγουρος ότι είναι ερωτευμένος, έτσι όπως μου μιλάει, αλλά δεν μου λέει τίποτα γι’ αυτό, ούτε εγώ ρωτάω περισσότερα.
Ο έρωτας έχει την δική του ιστορία στην Τζίζρε. Μια πολύπλοκη και λυπητερή ιστορία, όπως η «ψυχή» της συνοριακής πόλης, έτσι όπως την νιώθω αυτές τις μέρες εδώ.
Γιατί οι Κούρδοι έχουν τους δικούς τους Ρομέο και Ιουλιέττα, τον Mem και την Zin, δυο νέους από διαφορετικές φυλές που ερωτεύτηκαν παράφορα. Ο Mem πεθαίνει, θύμα σκευωριών του ανταγωνιστή του, που προέρχεται από μια τρίτη φυλή, και όταν η Zin μαθαίνει για τον θάνατο του πεθαίνει κι αυτή από λύπη και ζητά να την θάψουν δίπλα στον Mem, εδώ στην Τζίζρε. Το μαυσωλείο τους υπάρχει ακόμα και όταν η ζέστη πέφτει κάπως το βραδάκι, οικογένειες και ζευγάρια πηγαίνουν να το επισκεφθούν.
Γραμμένο από τον μεγάλο Κούρδο ποιητή Ahmad Khani στις αρχές του 18ου αιώνα, το έπος του Mem και της Zin πραγματεύεται όχι μόνο την αγάπη ανάμεσα σε δυο ερωτευμένους που όλα τους χωρίζουν αλλά και την μυστικιστή σχέση με τον Θεό, τον «αγαπημένο» των Σούφι, και την σχέση των Κούρδων με την πατρίδα τους.
Και αποτέλεσε και πηγή έμπνευσης για τους λαϊκούς Κούρδους τροβαδούρους του Dengbej, της μεγάλης παράδοσης απαγγελίας ποιημάτων και ιστοριών τραγουδιστά. Με βαριές, μακρόσυρτες φωνές, συχνά με κλειστά τα μάτια, οι τροβαδούροι του Dengbej εκφράζουν όλη την μελαγχολία της νοτιοανατολικής Ανατολίας αλλά και της κουρδικής ψυχής.
Στα καφέ και τα μπακάλικα, λαθραίο τσάι και λαθραία τσιγάρα από την Συρία και το Ιράκ. Η οικονομία της Τζίζρε είχε πάντα αυτή την πτυχή, όπως όλες οι συνοριακές πόλεις στην Μέση Ανατολή, αλλά σήμερα, με την ακρίβεια να αυξάνεται όλο και πιο πολύ, τα λαθραία έχουν ακόμα μεγαλύτερη σημασία.
Τα ελληνοτουρκικά και η εξωτερική πολιτική της Άγκυρας είναι τόσο μακριά όσο η Άγκυρα από την Τζίζρε, αλλά εδώ ανησυχούν πολύ για το ενδεχόμενο μιας νέας επέμβασης της Τουρκίας στην Συρία. Και φυσικά για την πορεία της οικονομίας.
Προπύργιο του HDP, με 82,1% στις εκλογές του 2018, ο εκλεγμένος δήμαρχος της Τζίζρε έχει αντικατασταθεί από κρατικό επίτροπο. Τον Ιούνιο του 2020, οι δήμαρχοι του HDP είχαν τον έλεγχο μόλις δώδεκα από τους 65 δήμους που είχε κερδίσει το κόμμα ένα χρόνο νωρίτερα στις δημοτικές εκλογές. Εν τω μεταξύ, παρά τον συντηρητισμό της πόλης, το ΑΚΡ έχει πάντα πολύ χαμηλά ποσοστά.
Περασμένες εννιά το βράδυ. Ο Τίγρης δίπλα μου κυλάει με δύναμη προς τη Συρία. Δεν βλέπω τα νερά του παρά μόνο όσο γυαλίζουν κάτω από τα φώτα του καφέ και του φεγγαριού.
Δυο νεαροί άντρες τραγουδάνε στα κουρδικά. Φαντάζομαι ότι είναι μια εκσυγχρονισμένη μορφή Dengbej, που την συνοδεύουν με ένα saz και μια κιθάρα. Δεν καταλαβαίνω τα λόγια, μονάχα νιώθω την μελαγχολία τους.
Όταν τελειώσουν, σκέφτομαι για μια στιγμή, θα πάω να τους ρωτήσω τι τραγούδησαν και τι έλεγε το τραγούδι. Αλλά δεν το κάνω.
Κάποιες φορές, αυτά που δεν καταλαβαίνουμε είναι πιο όμορφα...
Links:
Mem και Zin και η κουρδική ταυτότητα, εδώ.
Κρατικοί επίτροποι, kayyum, εδώ.
Αύριο: Επίλογος μετά από 3.300 χιλιόμετρα, 9 πόλεις και τα δύο ποτάμια στην καρδιά της Ανατολίας
