Η κεντρική λεωφόρος του Μπάτμαν είναι γεμάτη κόσμο, με την συντριπτική πλειοψηφία να είναι νέοι που περπατάνε σε παρέες αγοριών και κοριτσιών ή ζευγάρια. Τέσσερεις το απόγευμα, κάνει αποπνικτική ζέστη, για μένα, αλλά η ζωή γύρω μου συνεχίζεται κανονικά. Παρόλο που όλα τα μαγαζιά είναι κλειστά λόγω του μπαϊραμιού.
«Παλιά στα μπαϊράμια δεν θα έβλεπες τόσο κόσμο έξω. Τα χρόνια των συγκρούσεων με το ΡΚΚ, το Μπάτμαν ήταν σαν πόλη φάντασμα και μετά ο συντηρητισμός έδινε τον δικό του ρυθμό. Τώρα πια το Μπάτμαν έχει αλλάξει πολύ», μου λέει ένας φίλος μου, γέννημα θρέμμα της πόλης.
Με τις 350 χιλιάδες κατοίκους του, το Μπάτμαν είναι ένα από τα μεγάλα αστικά κέντρα στην πεδιάδα του Τίγρη. Μέχρι το 1950, το Μπάτμαν ήταν ένα μεγάλο χωριό αλλά με την ανακάλυψη πετρελαίου δεν άργησε να γίνει πόλη και, μετά την έναρξη των εχθροπραξιών ανάμεσα στο ΡΚΚ και τις τουρκικές δυνάμεις ασφαλείας την δεκαετία του 80, χιλιάδες πληθυσμοί της υπαίθρου προσέφυγαν στις πόλεις που μεγάλωσαν με ιλιγγιώδεις ρυθμούς.
Στις κουβέντες μου εδώ το βασικό θέμα που κυριαρχεί είναι η κακή κατάσταση της οικονομίας και η ακρίβεια καθώς και οι φόβοι για εντάσεις εν όψει των επερχόμενων εκλογών. Οι μνήμες των συγκρούσεων δεν έχουν ακόμα σβήσει.
Στην μέση, περίπου, της λεωφόρου , που επίσημα ονομάζεται λεωφόρος Τουργκούτ Οζάλ αλλά που όλοι εδώ την λένε λεωφόρο Ντιγιαρμπακίρ, φωτογραφίες του μεγάλου Κούρδου σκηνοθέτη και λόγιου Yilmaz Guney. Στο σημείο αυτό ήταν ο κινηματογράφος Yilmaz Guney, που χτίστηκε το 2004 και κάηκε το 2017. Ο Yilmaz Guney, που πέθανε εξόριστος στο Παρίσι σε ηλικία μόλις 47 ετών, ανέδειξε μέσα από τέχνη του την κουρδική και την εργατική ταυτότητα και σήμερα είναι μια από τις συμβολικές μορφές των Κούρδων αλλά και των Τούρκων αριστερών.
«Ο κινηματογράφος αυτός έδιωξε τα φαντάσματα από το Μπάτμαν όπου για χρόνια κανείς δεν τολμούσε να βγει μετά τη δύση του ηλίου. Όταν άνοιξε, ήταν σαν να άνοιξε πάλι η ζωή στην πόλη και συμβόλιζε το πέρασμα σε μια άλλη, νέα εποχή», λέει ένας κάτοικος της πόλης που παρακολουθεί και συμμετέχει στις πολιτιστικές ζυμώσεις. Με τέσσερα θέατρα και θεατρικές κομπανίες, στα κουρδικά και τα τουρκικά, το Μπάτμαν έχει αρχίσει να αναδεικνύεται σε θεατρικό κέντρο των Κούρδων.
Το Μπάτμαν ήταν εντελώς διαφορετική πόλη τις περασμένες δεκαετίες. Σημαδεύτηκε από την σημαντική δράση, εδώ, της ακραίας κουρδικής ισλαμιστικής οργάνωσης Hizbulah, που συγκρούστηκε ανελέητα με το ΡΚΚ , αλλά και από ένα κύμα αυτοκτονιών νέων γυναικών την πρώτη δεκαετία του 2000, που έδωσε, τότε, στο Μπάτμαν μια εικόνα «σκοταδισμού» την οποία σίγουρα δεν άξιζε. Η ειρήνη όμως που ήρθε με την διαδικασία επίλυσης του κουρδικού από τα μέσα της δεκαετίας του 2000 άλλαξε την πόλη.
Και μαζί της η «αστικοποίηση», kentlesme στα τουρκικά, είναι ένας από τους καταλυτικούς παράγοντες των βαθιών κοινωνιολογικών αλλαγών στην κουρδική κοινωνία, όπως και στην τουρκική, ο οποίος αλλάζει διαρκώς τις δυναμικές, βάζοντας αργά αλλά σταθερά τις παραδόσεις και τον συντηρητισμό σε δύσκολη θέση.
Το HDP και το κουρδικό κίνημα είναι πολύ ισχυρά εδώ, στις εκλογές του 2018, το HDP έλαβε 62,1% ενώ ο εκλεγμένος δήμαρχος του κόμματος έχει αντικατασταθεί από κρατικό επίτροπο.
Το 2007, πρώτο κόμμα ήταν το ΑΚΡ, με 46,41% ενώ το 2018 έλαβε 24,9%. Όπως και στο Ντιγιάρμπακιρ και σε πολλές άλλες κουρδικές περιοχές, το ΑΚΡ φαίνεται να χάνει την παλιά του αίγλη ενώ το HDP να αποκρυσταλλώνει την εκλογική του βάση.
Ο Τίγρης και ο παραπόταμος του ο Μπάτμαν, δεν είναι πολύ μακριά από το κέντρο της πόλης. Αλλά στις καρδιές των κατοίκων της είναι πολύ πιο κοντά. Σε όλες σχεδόν τις συζητήσεις έρχεται σε κάποια στιγμή το θέμα του Hasankeyf, μια αρχαία πόλη λίγο πιο έξω από το Μπάτμαν, που το 2020, και παρά τις διεθνείς αντιδράσεις, «πνίγηκε» κάτω από τα νερά του μεγάλου φράγματος Ilisu. Το Hasankeyf έχει αναδειχθεί από τους Κούρδους ως σύμβολο των πολιτικών του τουρκικού κράτους εις βάρος της κουρδικής ταυτότητας και πολιτισμού και για χρόνια το θέμα είχε πολιτικοποιηθεί έντονα.
Το φράγμα Ilisu είναι ένα από τα πολλά φράγματα της Τουρκίας στον Τίγρη και τον Ευφράτη, μέρος του «πολέμου του ύδατος», όπως λένε στην περιοχή, καθώς η Άγκυρα μπορεί να ελέγχει το νερό που πηγαίνει στο Ιράκ και στη Συρία.
Περπατάμε με τον φίλο μου στην κεντρική λεωφόρο, πάνω κάτω, μιλώντας για κουρδική ποίηση και για τον ερωτισμό στην παραδοσιακή κουρδική μουσική. Και βλέπουμε και το διακριτικό φλερτ που διαδραματίζεται γύρω μας ανάμεσα στους νέους που ανεβοκατεβαίνουν την λεωφόρο.
«Η λεωφόρος αυτή είναι σαν πηγή οξυγόνου για τους νέους, κυρίως στις γιορτές, καθώς μπορούν να βγαίνουν από τα σπίτια τους και να έρχονται σε επαφή με άλλους νέους. Βέβαια πια πολλά γίνονται με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αλλά και πάλι το πηγαινέλα στην λεωφόρο έχει άλλη χάρη», λέει χαμηλόφωνα ο φίλος μου. Και συνεχίζει ψιθυριστά: «Όλα γίνονται στο Μπάτμαν όπως παντού, η μόνη διαφορά είναι πόσο προσεκτικός και κρυψίνους χρειάζεται να είναι κανείς».
Το βράδυ η ζέστη έχει γίνει κάπως πιο υποφερτή. Κάτω από μεγάλα δέντρα πίνουμε τσάι και καπνίζουμε. Γύρω μας οικογένειες και ζευγάρια, χαμόγελα και γέλια. Ναι, φαίνεται οτι τα φαντάσματα έφυγαν από το Μπάτμαν.
Links:
-Το φράγμα και το Hasankeyf, εδώ
-Τουρκικός κινηματογράφος και ο Yilmaz Guney, εδώ.
Αύριο: Τζίζρε: Νέοι, φυλές κι ένας αδύνατος έρωτας που σημάδεψε τους Κούρδους