Του Πλάμεν Τόντσεφ (*)

Τα drones και τα ρομπότ στους άδειους δρόμους της Σαγκάης παραπέμπουν μεν σε δυστοπικές σκηνές από φουτουριστικές ταινίες, αλλά είναι η πραγματικότητα στην μεγαλούπολη της ανατολικής Κίνας αυτές τις μέρες. Το αυστηρό lockdown έχει φέρει 26 εκατομμύρια κατοίκους στα όριά τους, με πολλούς πολίτες να αντιμετωπίζουν το φάσμα της πείνας και με την εξάπλωση της μαύρης αγοράς, ενώ καταγράφονται πλέον και αυτοκτονίες. Ταυτόχρονα, ο κατάλογος των περιοχών σε καθεστώς καραντίνας περιλαμβάνει κι άλλες κινεζικές 22 πόλεις, με συνολικό πληθυσμό περί τα 200 εκατομμύρια.

Στην αρχή του 2020, όταν πρωτοεμφανίστηκε ο κορωνοϊός στην Κίνα, η ενστικτώδης αντίδραση των αρχών ήταν να υποβαθμίσουν την σοβαρότητα των κινδύνων και να εμφανίσουν τα πρώτα κρούσματα ως μεμονωμένα και αντιμετωπίσιμα περιστατικά, με αποτέλεσμα η πανδημία γρήγορα να προσλάβει παγκόσμιες διαστάσεις. Μια τέτοια συσκότιση είναι αδύνατη αυτή τη φορά, αν και η ασφυκτική λογοκρισία περιορίζει σε μεγάλο βαθμό τις εκδηλώσεις οργής των έγκλειστων πολιτών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως είναι το Weibo και το WeChat.

Οικονομικές προεκτάσεις του lockdown της Σαγκάης

Η Σαγκάη είναι αναμφίβολα το οικονομικό, εμπορικό και επιχειρηματικό κέντρο της Κίνας. Σημειωτέον, διαθέτει το μεγαλύτερο λιμάνι παγκοσμίως, με δυναμικότητα στα 47 εκατ. εμπορευματοκιβώτια ετησίως και πέρυσι σ’ αυτό αντιστοιχούσε περίπου το 20% όλων των εμπορευμάτων που μετακινήθηκαν από και πρός την Κίνα. Ο στόχος που έχει θέσει το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας (ΚΚΚ) για μεγέθυνση της οικονομίας το 2022 κατά “περίπου 5,5%” ήδη θεωρείται εξωπραγματικός. Πρόσφατη μελέτη που εκπονήθηκε από πανεπιστημιακούς ερευνητές στο Χονγκ Κονγκ, Πεκίνο, Zhejiang και Princeton καταλήγει στο συμπέρασμα πως το πλήρες lockdown διάρκειας ενός μήνα στις τέσσερις μεγαλύτερες πόλεις της Κίνας θα οδηγούσε σε ύφεση και πιθανότατα θα είχε πολύ ανησυχητικές επιπτώσεις σε διεθνή κλίμακα.

Η εξέλιξη αυτή επιτείνει τις σοβαρότατες διαρθρωτικές προκλήσεις που ήδη αντιμετωπίζει η κινεζική οικονομία. Οι ολοένα και χαμηλότεροι ρυθμοί ανάπτυξης είναι απόρροια του οξυμένου δημογραφικού προβλήματος της Κίνας, της σταθερά συρρικνούμενης  παραγωγικότητας, της κρίσης στον τομέα των ακινήτων, του διογκούμενου κρυφού χρέους που είναι βραδυφλεγής βόμβα στα θεμέλια της οικονομίας, κ. λ. π.  Σ ’αυτά προστίθεται τώρα και ο πόλεμος στην Ουκρανία που οδηγεί στα ύψη τις διεθνείς τιμές πρώτων υλών, από τις οποίες εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό η Κίνα.

Είναι φανερό ότι το νέο ξέσπασμα της πανδημίας δεν θα μπορούσε να έρθει σε χειρότερη στιγμή για τον Κινέζο πρόεδρο Xi Jinping, ο οποίος επιδιώκει να επανεκλεγεί τον ερχόμενο Νοέμβριο για τρίτη συνεχόμενη φορά – κατά παράβαση του περιορισμού που είχε θεσπιστεί επί των ημερών του Deng Xiaoping για δύο θητείες των ανώτατων ηγετών της χώρας. Ενώ η οικονομική και κοινωνική σταθερότητα αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα του ΚΚΚ φέτος, τα lockdowns και η οργή των πολιτών προκαλούν πολύ μεγάλη αμηχανία στις κινεζικές αρχές. Συν τοις άλλοις, αναζωπυρώνεται η διεθνής συζήτηση για τις ευθύνες της Κίνας για το ξεκίνημα της πανδημίας το 2020, μια συζήτηση που το Πεκίνο απορρίπτει σε όλους τους τόνους και απαντά με διάφορες θεωρίες συνωμοσίας δείχνοντας προς άλλες κατευθύνσεις.

Η Zero–Covid στρατηγική της Κίνας

Όλα αυτά θέτουν επί τάπητος το θέμα της στρατηγικής “μηδενικών κρουσμάτων” (zero-Covid strategy) των κινεζικών αρχών. Ενώ η Δύση και ολόκληρος ο πλανήτης έχει μάθει να ζει με τον κορωνοϊό, έστω και με σημαντικές δυσκολίες, η Κίνα είναι η μόνη μεγάλη χώρα που εφαρμόζει δρακόντεια κατασταλτικά μέτρα. Η πολιτική των “μηδενικών κρουσμάτων” βασίζεται σε σκεπτικό που έχει δύο σκέλη. Αφενός μεν υπάρχει το αντικειμενικό πρόβλημα αναχαίτισης του κορωνοϊού στην πολυπληθέστερη χώρα της υφηλίου, μαζί με τον φόβο πως η ανεξέλεγκτη εξάπλωσή του θα δοκιμάσει τις αντοχές του αδύναμου εθνικού συστήματος δημόσιας υγείας. Αφετέρου δε, το ΚΚΚ έχει προβάλει πανηγυρικά το αφήγημα για το ανώτερο κοινωνικό και πολιτικό μοντέλο της Κίνας, χάρη στο οποίο η χώρα έχει απαλλαγεί – υποτίθεται – από τον κορωνοϊό.

Είναι αλήθεια ότι μετά την εμφάνιση του κορωνοϊού το πρώτο τρίμηνο του 2020 η κυβέρνηση της Κίνας κατόρθωσε να θέσει την πανδημία υπό σχετικό έλεγχο και να κρατήσει τον αριθμό των κρουσμάτων χαμηλά επί δύο περίπου χρόνια, μέχρι το τωρινό ξέσπασμα. Τίθεται εκ των πραγμάτων το ερώτημα μήπως υπήρξε κάποιος εφησυχασμός από την πλευρά των κινεζικών αρχών; Μήπως  το ΚΚΚ πίστεψε την ίδια την προπαγάνδα του περί αποτελεσματικής αντιμετώπισης της πανδημίας;

Αλλά ένας τρίτος λόγος για την χάραξη και την διατήρηση της zero-COVID στρατηγικής του Πεκίνου έχει να κάνει με το πολιτικό DNA του ολοκληρωτικού κινεζικού καθεστώτος, καθώς η δραστική προσέγγιση της κομμουνιστικής ηγεσίας έχει ένα ξεκάθαρο ιδεολογικό υπόβαθρο. Στην Δύση είναι φύσει αδύνατον να εφαρμοστούν τα απάνθρωπα περιοριστικά μέτρα των κινεζικών αρχών, διότι θα αποσταθεροποιούσαν πολλές δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις – κι έχει ήδη συμβεί αυτό σε αρκετές περιπτώσεις. Ωστόσο, στην Κίνα έχει επιβληθεί χρόνια τώρα ένα αυστηρότατο σύστημα κοινωνικής συμμόρφωσης (social credit system), το οποίο τιμωρεί “παραβάτες” για την παραμικρή απόκλιση από τις πολιτικά ορθές νόρμες συμπεριφοράς και πριμοδοτεί τους “συνειδητούς πολίτες”. Δεν αποτελεί έκπληξη, λοιπόν, η απόφαση των κινεζικών αρχών να επιλέξουν την κατασταλτική μέθοδο, η οποία συνάδει με την γενικότερη φιλοσοφία τους περί πειθαρχίας των πολιτών και “κοινωνικής μηχανικής” (social engineering).

Μεταξύ σφύρας και άκμονος

Η συζήτηση, κεκλεισμένων των θυρών, για αλλαγή της στρατηγικής μηδενικών κρουσμάτων δεν είναι καινούρια στα ανώτατα κλιμάκια της κινεζικής ηγεσίας. Μέχρι στιγμής, ο συνδυασμός χαμηλών υγειονομικών στάνταρ στην χώρα και αυταρχισμού του καθεστώτος δεν έχει επιτρέψει την αναθεώρηση της zero-COVID στρατηγικής. Ο απόλυτος έλεγχος της κοινωνίας ως πολιτικό πρόταγμα και η προφύλαξη του συστήματος δημόσιας υγείας είναι δύο εξίσου σημαντικά θέματα για το ΚΚΚ.

Ωστόσο, η Κίνα βρίσκεται μεταξύ σφύρας και άκμονος. Η επιστροφή του κορωνοϊού στην γενέτειρά του θέτει σε κίνδυνο την οικονομική σταθερότητα και κοινωνική γαλήνη που τόσο πολύ χρειάζεται η κινεζική ηγεσία φέτος. Στο προεδρικό μέγαρο Zhongnanhai στο Πεκίνο θα πρέπει να ληφθούν δύσκολες αποφάσεις υψηλού κόστους. Το δίλημμα συνοψίζεται ως εξής: Εγκατάλειψη ενός πολιτικού αφηγήματος που έχει διαψευστεί οικτρά ή διακινδύνευση μιας οικονομικής κρίσης απρόβλεπτων διαστάσεων;

(*) Πλάμεν Τόντσεφ Επικεφαλής του Τμήματος Ασιατικών Σπουδών στο Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων