Του Στράτου Φαναρά (*)

Καθώς η πανδημία που πλήττει τον πλανήτη μας έχει ήδη συμπληρώσει ένα χρόνο και κάτι μήνες παρουσίας, όλο και περισσότεροι αντιλαμβάνονται ότι δεν μπορεί να υπάρξει μία επιστροφή στην «κανονικότητα».

Αρκετές από τις αλλαγές που έγιναν βίαια ίσως στον τρόπο της ζωής μας λόγω ανάγκης, θα μείνουν ή θα επηρεάσουν μακροπρόθεσμα την επόμενη ημέρα, όποια κι αν είναι αυτή.

Στην οικονομία, στην εργασία, στην επικοινωνία, στις κοινωνικές σχέσεις και σε τόσες άλλες πτυχές της ζωής, οι αλλαγές είναι μεγάλες και αφήνουν το αποτύπωμα τους στην εξέλιξη.

Αλλά και οι αξίες μεταβάλλονται, παλιές προσεγγίσεις αναθεωρούνται και επανεξετάζονται, όπως η σχέση δημόσιου και ιδιωτικού, τα αγαθά της δημόσιας και ατομικής υγείας, της ασφάλειας, της συμβολής των επιστημών στην ανθρώπινη επιβίωση και πρόοδο και η ίδια η Δημοκρατία τίθεται υπό κρίση.

Ωστόσο στις σημερινές πιεστικές συνθήκες, η αντιλαμβανόμενη αποτελεσματικότητα του κράτους να επιτελέσει το ρόλο του, έχει αποκτήσει εξέχουσα σημασία. Η πανδημία έχει φτάσει στο «μεδούλι» των θεμελίων της ύπαρξης του κράτους που είναι η δέσμευση του να προστατεύει τους πολίτες από ασύμμετρους κινδύνους και απειλές.

Η αποτελεσματικότητα βέβαια είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη διακυβέρνηση και την πολιτική ηγεσία. Και έτσι μπαίνει στην εξίσωση και το πολιτικό σύστημα, συμπολίτευση και αντιπολίτευση. Εδώ και μήνες παρακολουθούμε ένα καθημερινό «αγώνα δρόμου» όπου οι μεν προσπαθούν να πείσουν για την επιχειρησιακή τους επάρκεια και οι δε για το αντίθετο.

Η πολιτική διαμάχη μοιάζει με αγώνα μποξ και οι πολίτες με κριτές που καταμετρούν τα σημεία των πυγμάχων.

Όμως αυτή η αντιπαράθεση είναι κοντόθωρη γιατί υποτιμά την εξελισσόμενη αλλαγή του πλαισίου.

Ακόμα και η ίδια η έννοια της αποτελεσματικότητας που αποτελεί το επίδικο, δεν προσδιορίζεται με τον παλιό παλαιοκομματικό τρόπο. Για παράδειγμα οι ειδικοί και τεχνοκράτες έχουν μπει επίσης στην εξίσωση. Και οι πολίτες ενδιαφέρονται σήμερα πολύ περισσότερο για τη γνώμη τους και το παράδειγμα τους από ό,τι στο παρελθόν. Η για να το πούμε πιο απλά: Καλά τα λέει ο Υπουργός Υγείας ή ο Χαρδαλιάς, αν συμφωνεί κι ο Τσιόδρας. Αλλιώς…

Αν μας διδάσκει κάτι η ανθρώπινη ιστορία είναι ότι τον κόσμο τον κινούν οι ιδέες που πολλαπλασιάζουν τις δυνατότητες μας. Όσο γρήγορος και να ήταν ένας δρομέας ήρθε ο καιρός που έχανε στον αγώνα δρόμου από ένα χοντρούλη με ποδήλατο.

Και αυτό που σήμερα είναι αναγκαίο είναι να στραφούν οι πολιτικές δυνάμεις στη μελέτη και ανάδειξη των νέων συνιστωσών που θα κινούν τον κόσμο.

Για παράδειγμα:

• Η προστασία του περιβάλλοντος δεν θα είναι πλέον ένα ακόμα κεφάλαιο στο «comme il fault» πρόγραμμα του κόμματος, αλλά πυρηνικό στοιχείο των πολιτικών προγραμμάτων
• Οι εργασιακές σχέσεις δεν θα έχουν ως βασικό επίδικο το οκτάωρο, αλλά το χώρο εργασίας, την ιδιωτικότητα του εργαζόμενου εκτός ωραρίου και τόσα άλλα
• Η επιχειρηματικότητα θα αλλάξει προτεραιότητες και οι παλιές τεχνολογίες σιγά σιγά θα εγκαταλειφθούν, ήδη εγκαταλείπονται
• Το μοντέλο της εκπαίδευσης επίσης αλλάζει καθώς η δια βίου μάθηση γίνεται όλο και πιο αναγκαία για μπορεί κανείς να είναι ενημερωμένος στις εξελίξεις στον τομέα του
• Το κόστος των επικοινωνιών θα πάψει να είναι τόσο «άυλο και θολό» όσο στο παρελθόν. Η τιμή των gigabytes θα είναι τόσο βασική όσο ήταν κάποτε η τιμή του ψωμιού, γιατί συναρτώνται με την ψυχαγωγία, με τις κοινωνικές σχέσεις, την εκπαίδευση, την εργασία. Σήμερα τα πάντα είναι data
• Οι υπερεθνικοί θεσμοί θα αναβαθμιστούν γιατί η ατζέντα του κόσμου όλο και περισσότερο διαπερνά τα σύνορα και θα μοιάζει
• Οι κοινωνικές σχέσεις από απόσταση θα ενισχυθούν κι άλλο και θα αλλάξουν τον τρόπο που αισθανόμαστε, που συγκινούμαστε, που προσλαμβάνουμε το δίκαιο, το ωραίο, που ερωτευόμαστε
• Πάνω από όλα πως εξελίσσεται η σχέση ελευθερίας και ασφάλειας; Και πως την προσλαμβάνουν οι πολίτες; Σε ποιο βαθμό επηρεάζει το δημοκρατικό μοντέλο και ποιες είναι σήμερα οι αναγκαίες αλλαγές;

Και το κόμμα, το «πολιτικό υποκείμενο» που υπάρχει για να συμπυκνώνει τις κοινωνικές ανάγκες και διαθέσεις σε πολιτικό πρόγραμμα, είναι σήμερα υποχρεωμένο αν θέλει να έχει ένα μέλλον, να δει πως μπορεί να συγκροτήσει μια νέα θεωρία που να εντάσσει και να εκλογικεύει όλες αυτές τις αλλαγές με τρόπο που να μη μοιάζουν ασύνδετες, που να μην είναι ακατανόητες οι δυσκολίες και τα πρέπει, αλλά να οδηγούν κάπου, να υπάρχει ξανά μια προσδοκία για την οποία να αξίζει κανείς να προσπαθεί.

Και το πρώτο βήμα, ίσως δεν είναι οι απαντήσεις σε όλα αυτά. Είναι η διάθεση να δοθούν οι απαντήσεις.

 (*) Ο Στράτος Φαναράς είναι πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Metron Analysis.