Tου Γιώργου Καπόπουλου
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η εναλλαγή και έντασης, και διαπραγματεύσεων υψηλού επιπέδου, και κορυφής, ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Ρωσία με επίκεντρο την Ουκρανία είναι το υστερόγραφο – μακράς διαρκείας – από την ασύντακτη διάλυση της ΕΣΣΔ στις αρχές Δεκέμβριου του 1991.
Μέχρι τότε η Δύση και κυρίως οι ΗΠΑ ήθελαν πάση θυσία να αποφευχθεί η διάλυση του σοβιετικού κράτους καθώς υπήρχε η βεβαιότητα ενός παγκόσμιου ντόμινο αποσταθεροποίησης
Όταν τον Ιούλιο του 1991 ο Μπους ο πρεσβύτερος επισκέφτηκε μετά την Μόσχα το Κίεβο, κάλεσε τα συγκεντρωμένα πλήθη στην πλατεία Μεϊντάν, που ζητωκραύγαζαν υπέρ της ανεξαρτησίας, να επιδείξουν αυτοσυγκράτηση και ωριμότατα.
Μερικούς μήνες αργότερα τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς ο Μπους δέχθηκε αιφνιδιαστική τηλεφωνική κλήση από τον Γέλτσιν που του ανακοίνωσε την διάλυση της ΕΣΣΔ πριν καν ενημερωθεί ο Γκορμπατσόφ στο Κρεμλίνο!
Μέσα στην παραζάλη εκείνων των ημερών άρχισαν να βγαίνουν στην επιφάνεια οι πρώτες μετασοβιετικές εκκρεμότητες.
Από τα πυρηνικά όπλα που βρίσκονταν στην Ουκρανία και την Λευκορωσία μέχρι την τύχη του Στόλου της Μαύρης Θάλασσας και του ναυστάθμου της Σεβαστούπολης στην Κριμαία.
Ποιος άραγε θυμάται σήμερα τον τελευταίο σοβιετικό κοσμοναύτη που έκανε γύρους πέριξ της γης, καθώς το κράτος που τον είχε στείλει στο διάστημα δεν υπήρχε πιά;
Οι ΗΠΑ προσαρμόσθηκαν γρήγορα στην νέα πραγματικότητα που προέκυψε από την σύντηξη του σοβιετικού συστήματος.
Την Άνοιξη του 1992 το Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας στην Ουάσιγκτον ανέδειξε σε υπ’ αριθμόν 1 στρατηγική προτεραιότητα της χώρας την αποτροπή αποκατάστασης της ενότητας με οποιαδήποτε μορφή της αχανούς Ευρασιατικής έκτασης που κάλυπτε η ΕΣΣΔ.
Έτσι στήθηκε το σκηνικό για ένα γεωπολιτικό θρίλερ τριών δεκαετιών με το πιο πρόσφατο επεισόδιο να εκτυλίσσεται σήμερα στην Ουκρανία.
Για την Ρωσία οι χώρες της πρώην ΕΣΣΔ είναι μια ειδική περίπτωση, είναι το «πρόσω εξωτερικό» μια ορολογία που παραπέμπει στην καλύτερη περίπτωση στο καθεστώς της φιλλανδοποίησης και στην χειρότερη στο δόγμα Μπρέζνιεφ περί περιορισμένης κυριαρχίας που διατυπώθηκε μετά την εισβολή στην Τσεχοσλοβακία, τον Αύγουστο του 1968.
Πλήρως ανεξάρτητα και κυρίαρχα κράτη για την Δύση και τις ΗΠΑ, ζωτικός χώρος για την εθνική ασφάλεια για την Ρωσία, οι πρώην σοβιετικές δημοκρατίες έγιναν, την τριακονταετία που ακολούθησε την διάλυση της ΕΣΣΔ, πεδίο σκληρής αντιπαράθεσης της Μόσχας με την Ουάσιγκτον.
Τούτων λεχθέντων η εναλλαγή έντασης σε ακραίο βαθμό με διαπραγματεύσεις κορυφής αποτυπώνει αν μη τι άλλο την ανησυχία των δύο πλευρών να μην χάσουν τον έλεγχο της κρίσης σήμερα στην Ουκρανία και στην Λευκορωσία, αύριο στην Γεωργία, και μεθαύριο στην Μολδαβία.
Η κοινή λογική λέει ότι για να υπάρξει σταθεροποίηση στην πρώην ΕΣΣΔ ουσιαστικά θα πρέπει οι ΗΠΑ και η Ρωσία να συμφωνήσουν ρητά η και σιωπηρά σε μια μέση γραμμή πλεύσης ανάμεσα στο «πρόσω εξωτερικό» και την φιλλανδοποίηση.
Πριν από λίγες μέρες το Κρεμλίνο δήλωσε χωρίς περιστροφές ότι στην επικείμενη τηλεδιάσκεψη κορυφής Πούτιν-Μπάιντεν, ο Ρώσος ηγέτης θα ζητήσει γραπτές και δεσμευτικές διαβεβαιώσεις από τον συνομιλητή του ότι οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ δεν πρόκειται να αναπτύξουν στο έδαφος της Ουκρανίας συμβατικά και πυρηνικά όπλα που να απειλούν την ασφάλεια της Ρωσίας.
Μην βιαστούμε να χαρακτηρίσουμε την παραπάνω πρόθεση του Κρεμλίνου ως επικοινωνιακή διαχείριση καθώς η ρωσική διπλωματία δεν διακρίνεται για ολισθήματα παρόμοια με αυτά των πρόσφατων δηλώσεων Μπάιντεν για την Ταιβάν, που επέτειναν την σύγχυση για τις πραγματικές προθέσεις της αμερικανικής πλευράς.
Αν το θέμα ήταν ανύπαρκτο, η παροχή των δεσμευτικών εγγυήσεων προς την Μόσχα από τις ΗΠΑ, τότε η δημοσιοποίηση του από το Κρεμλίνο θα μπορούσε να είχε οδηγήσει σε ναυάγιο την Τηλεδιάσκεψη Κορυφής που θα διεξαχθεί την Τρίτη.
Πριν από τριάντα χρόνια ο Γέλτσιν και ο στενός κύκλος συνεργατών του αιφνιδίασε τους τότε Προέδρους της Ουκρανίας και της Λευκορωσίας, Κραβτσούκ και Σουσκιέβιτς, τους οποίους στην κυριολεξία εξεβίασε να αποδεχθούν την διάλυση της ΕΣΣΔ
Ήταν τόσο ανυπόμονος να διώξει τον Γκορμπατσόφ από τον Κρεμλίνο έτσι ώστε στην τρίωρη διάρκεια της συνάντησης με τους δύο ομολόγους του, επανέφερε την Ρωσία στα σύνορα που είχε στα τέλη του 17ου αιώνα, λίγο πριν ο Πέτρος ο Μέγας διασφαλίσει πρόσβαση στην Βαλτική και λίγο αργότερα η Μεγάλη Αικατερίνη πρόσβαση στην Μαύρη Θάλασσα.
Δύο χρόνια αργότερα, η ομάδα που διέλυσε την ΕΣΣΔ αλληλοσπαραζόταν μπροστά στο κτίριο του Κοινοβουλίου της Μόσχας με τα τεθωρακισμένα του Γέλτσιν να κανονιοβολούν τις δυνάμεις του προέδρου της Βουλής, Χαζμπουλάτοφ, υπό τις διαταγές του στρατηγού Βογκογκόνοφ, που στην κορύφωση της Περεστρόικα είχε εκδώσει βιογραφία του Στάλιν υπό τον τίτλο «Θρίαμβος και Τραγωδία»…
Είναι βέβαιο ότι οι ιστορικοί του μέλλοντος θα καθιερώσουν την ονομασία Τριακονταετής Κρίση που συνειρμικά παραπέμπει στον τριακονταετή πόλεμο 1618-48.
Ζητούμενο παραμένει ένας συνολικός συμβιβασμός μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας για την πρώην ΕΣΣΔ, καθώς η παράταση της αντιπαράθεσης δεν υπηρετεί τα συμφέροντα καμιάς από τις δύο πλευρές.
Άλλωστε και η Συνθήκη της Βεστφαλίας το 1648 ήταν ένας συμβιβασμός ανάμεσα στις δύο αντίπαλες πλευρές που δεν προσδοκούσαν επί πλέον κέρδη από την παράταση της τριακονταετούς πολεμικής σύγκρουσης.